Home | Contact | Links       
Antonie Pannekoek Archives

1905

Johanna Nassau Noordewier and Anton Pannekoek, ca. 1905
Source: i.i.s.g. , Amsterdam

1952

Anton Pannekoek, drawing probably by Wim. G. Hofker, 1952
Source: Het geheugen van Nederland  (i.i.s.g.)


Notes and letters by Antonie Pannekoek


Sterrenkundig Instituut Anton Pannekoek, Universiteit van Amsterdam

[Bibliografie van het wetenschappelijk werk van Anton Pannekoek] / [Elsa van Albada-van Dien]; is in de bibliografie in zijn geheel opgenomen en verder uitgebreid.

Notitieboeken uit de jaren 1899-1900; zie vooral Herinneringen, p. 70 e.v.

Notitie 13 januari 1899: “For Pannekoek, a militant anti-nationalism was already present in his pre-Marxist phase when he spoke of the dangers of “national fanaticism” and praised the cosmopolitanism of science.” (Gerber, p. 219).


 Dagboek 1896-1897, 13 p.; for €650,- (plus €25,- sending coasts) at sale at Novemberland Rare Books/ILAB (Oegstgeest, Z.H.)  (notes on astronomy, “the prices are beyond good and evil”, in the pdf just 4 of the 13 pages at sale). 12 November 2021 the item was marked as sold.

In October 2022 diaries and notes were transferred to: Allard Pierson  in Amsterdam, where they will be digitized.


Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis, Amsterdam

I.I.S.G., Archief A[nton]. Pannekoek

For the inventory of the i.i.s.g.: Archief Anton Pannekoek  For the latest list: click on tab Inventaris.

Pannekoek’s persoonlijk archief  (documenten, brieven en aantekeningen begraven in de tuin, vernietigd door een geallieerde bom) is grotendeels verloren gegaan tijdens de Slag om Arnhem in 1944; maar op zolder bewaarde hij, niet zonder risico, een geweldige hoeveelheid publicaties waarvan een groot deel anders voor de geschiedenis verloren zou zijn gegaan en die in de algemene collectie van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis is opgegaan, en een deel daarvan is als dubbel ook weer afgestoten zodat zijn unieke collectie voor een deel ook weer verspreid is geraakt en er af en toe iets opduikt bij antiquariaten. Er bestaat echter wel een (voor deze site op te vragen) lijst van die collectie zodat niet alle informatie verloren is gegaan.
Zijn meer persoonlijk archief aldaar, waarvan de totale omvang 1,75m (tot 2006, inmiddels 2m) bedraagt, en die toegankelijk is via een plaatsingslijst, is te vinden onder inventarisnummer 3115.
Deze collectie omvat brieven, manuscripten, aantekeningen, de Korrespondenzartikel (soms ook Zeitungskorrespondenz of door Pannekoek zelf Pressekorrespondenz genoemd, 1908-1914), manuscripten van De arbeidersraden en andere boeken in verschillende concept-vertalingen, en zijn Herinneringen (gepubliceerd 1982).

A first inventory was made by Ben Sijes in 1948; since, items have been added from various other sources and some items were deplaced.

A somewhat closer (yet incomplete) inventory was made in September 2015 (with failures) and March 2016 (new items and corrections in the form of second scans); scans were made which have been included here; the folders with documents concerning “The Workers’ Councils” and “Lenin as Philosopher” are not included; further, for the newer folders 262 and onwards scanning remains to be done. If ever you command scans of missing documents, please send un copies.

  • Aanvraagnummer 3115.1, map 1-66, brieven aan Anton Pannekoek (everything available here, except map 43a/03)
  • Aanvraagnummer 3115.2, map 67-107, brieven aan Anton Pannekoek; map 108, brieven van Anton Pannekoek; map 109, brieven van derden aan derden; map 110 excerpten en citaten (everything available here except one letter in map 23 and one in map 108/21)
  • Aanvraagnummer 3115.3, map 111-120, onderwerp-dossiers (missing here: map 115, 117-120, manuscripts and notes of “De Arbeidersraden”)
  • Aanvraagnummer 3115.4, map 121-138, onderwerp-dossiers (missing here: map 121-138, manuscripts and notes of “De Arbeidersraden”)
  • Aanvraagnummer 3115.5, map 139-157, onderwerp-dossiers (missing here: map 153-157, manuscripts and notes of “Lenin Als Philosoph”)
  • Aanvraagnummer 3115.6, map 158-177, onderwerp-dossiers (missing here: map 169, 176-177)
  • Aanvraagnummer 3115.7, map 178-199 (missing here: 187)
  • Aanvraagnummer 3115.8/9, map 200-335 (missing here: map 262-320, 322-335)

Map 001, brieven aan Anton Pannekoek

 American Acousticon and Dictograph Comp. N.V. 1957, 1 brief [over een gehoorapparaat]


Map 002, brieven aan Anton Pannekoek

 Aktion, (Monatsschrift), 1951, 1 brief


Map 003, brieven aan Anton Pannekoek

 Albada, Lucie van (redactie Spartacus), 1947, 2 brieven


Map 004, brieven aan Anton Pannekoek

 Aldred, Guy, 1947, 1 brief


Map 005, brieven aan Anton Pannekoek

 Bauer, Otto, 1912, 1 brief


Map 006, brieven aan Anton Pannekoek

 Bebel, August, 1911, 3 brieven


Map 007, brieven aan Anton Pannekoek

 Beck, L., 1952, 1 brief

[Empty reference-folder?] Berry, Bob, zie: J.A. Dawson


Map 008, brieven aan Anton Pannekoek

 Brendel, Cajo (met manuscript: Woorden van Herman Gorter), 1952-1954, 5 brieven


Map 009, brieven aan Anton Pannekoek

 Burvill, F.T., 1949, 1 brief


Map 010, brieven aan Anton Pannekoek

Canne Meijer, H[enk]., 1932, 1946-1948, 1950, 1951, 1953, 26 brieven; [+ brief van “Wim” [Wim Spierenburg, or rather Willem Holtwijk aan Henk Canne Meijer]
Zie ook Collectie Henk Canne Meijer, map 266-267
 01. Henk Canne Meijer aan Anton Pannekoek, 4 november 1932
 02. Henk Canne Meijer aan Anton Pannekoek, 19 augustus 1946
 03. Henk Canne Meijer aan Anton Pannekoek, 15 september 1946
 04. Henk Canne Meijer aan Anton Pannekoek, 23 september 1946
 05. Henk Canne Meijer aan Anton Pannekoek, 20 oktober 1946
 06. Henk Canne Meijer aan Anton Pannekoek, 25 oktober 1946
 07. Henk Canne Meijer aan Anton Pannekoek, 3 november 1946
 08. Henk Canne Meijer aan Anton Pannekoek, 26 november 1946
 09. Henk Canne Meijer aan Anton Pannekoek, 3 december 1946
 10. Henk Canne Meijer aan Anton Pannekoek, 2 januari 1947
 11. Henk Canne Meijer aan Anton Pannekoek, 14 januari 1947
 12. Henk Canne Meijer aan Anton Pannekoek, 18 januari 1947
 13. “Wim” [mogelijk Wim Spierenburg, waarschijnlijker Willem Holtwijk] aan Henk Canne Meijer, 19 januari 1947 (bijlage bij brief 14) [laatste pagina ontbreekt op scan]
 14. Henk Canne Meijer aan Anton Pannekoek, 31 januari 1947
 15. Henk Canne Meijer aan Anton Pannekoek, ? februari 1947 [erg slecht leesbaar]
 16. Henk Canne Meijer aan Anton Pannekoek, 26 februari 1947
 17. Henk Canne Meijer aan Anton Pannekoek, 9 mei 1947
 18. Henk Canne Meijer aan Anton Pannekoek, 29 juli 1947
 19. Henk Canne Meijer aan Anton Pannekoek, 4 augustus 1947
 20. Henk Canne Meijer aan Anton Pannekoek, 1947 [eerste pagina ontbreekt op scan]
 21. Henk Canne Meijer aan Anton Pannekoek, 1947 [eerste pagina ontbreekt op scan]
 22. Henk Canne Meijer aan Anton Pannekoek, 3 september 1947 [tweede pagina ontbreekt op scan]
 23. Henk Canne Meijer aan Anton Pannekoek, 18 januari 1948
 24. Henk Canne Meijer aan Anton Pannekoek, 9 januari 1950
 25. Henk Canne Meijer aan Anton Pannekoek, 8 juni 1951
 26. Henk Canne Meijer aan Anton Pannekoek, 9 juli 1951
 27. Henk Canne Meijer aan Anton Pannekoek, 30 december 1953
 A second scan, all letters in one file:  Henk Canne Meijer aan Anton Pannekoek, 1932-1953


Map 011, brieven aan Anton Pannekoek

 Chaulieu, Pierre [pseudonym of: Cornelius Castoriadis ], 1954, 1 [niet 2] brief en 1 krantenknipsel over M. Rubel.


Map 012, brieven aan Anton Pannekoek

 Colyer, T., 1950, 1 brief


Map 013, brieven aan Anton Pannekoek

 [Empty reference-folder] Contemporary Press (zie E. van Swart), 1 brief


Map 014, brieven aan Anton Pannekoek

 Cunow, Heinrich, 1913, 1 brief


Map 015, brieven aan Anton Pannekoek

 Danielovsky, R., 1948, 2 brieven


Map 015A, brieven aan Anton Pannekoek

 Dantz, C., 1927-1955, 7 brieven


Map 016, brieven aan Anton Pannekoek

 Dawson, J.A., 1947-1949, 16 brieven

For Jim A, Dawson (1889-1958): Reason in Revolt 


Map 017, brieven aan Anton Pannekoek

 Diez, Lain, 1948-1950, 1952-1953, 7 brieven


Map 018, brieven aan Anton Pannekoek

 Eaton, K., 1948-1951, 6 brieven


Map 018A, brieven aan Anton Pannekoek

 Franz, Dr. K., 1948, 1 brief


Map 019, brieven aan Anton Pannekoek

 Garrett, S. (waarin: P. Speed aan J. Dawson ; 2x), 1948-1949, 6 brieven


Map 020, brieven aan Anton Pannekoek

 Goes, Frank van der, 1908-1909, 1933, 3 brieven


Map 021, brieven aan Anton Pannekoek

 Gorter, Herman (met een "Verklaring" uit 1918 voor het Congres), 1909, 1 brief


Map 021A, brieven aan Anton Pannekoek

 Gorter, Herman ; Herman Gorter en Wies Gorter, [1912], 1912, 2 brieven


Map 022, brieven aan Anton Pannekoek

 Harris, M.C., 1947-1948, 12 brieven


Map 023, brieven aan Anton Pannekoek

Hennaut, Adhémar, 1948, 1 brief


Map 024, brieven aan Anton Pannekoek

 Hennig, P., 1910 (?), 1 brief


Map 025, brieven aan Anton Pannekoek

 Hiemstra, S.P. [=Stan Poppe], 1949, 1951, 3 brieven


Map 025A, brieven aan Anton Pannekoek

 Hofker, Wim G., [1952], 1 brief


Map 026, brieven aan Anton Pannekoek

 Holtwijk, W., 1947-1948, 1953, 3 brieven


Map 027, brieven aan Anton Pannekoek

[Empty reference-folder] Independent Labour Party (zie Mc. Nade ), 1 brief


Map 028, brieven aan Anton Pannekoek

[Empty reference-folder] Intern[ational]. Counc[il]. Corresp[ondence]. (Zie P[aul]. Mattick), 1 brief


Map 028A, brieven aan Anton Pannekoek

 IISG, 1953-1954, 8 brieven + 1 concept antwoord van Pannekoek


Map 029, brieven aan Anton Pannekoek

[Empty reference-folder] International Review (zie E.V. Walker ), 1 brief


Map 030, brieven aan Anton Pannekoek

 Johnson, R.E., 1953, 1 brief


Map 031, brieven aan Anton Pannekoek

 Jong, Fr. de, 1951, 1 brief


Map 031A, brieven aan Anton Pannekoek

 Kautsky, Bernard [should be Benedikt], 1958, 1 brief


Map 032, brieven aan Anton Pannekoek

 Kautsky, Karl, 1909, 2 brieven [one or more pages missing]


Map 033, brieven aan Anton Pannekoek

 Kenafick, K. (zie ook P. Mattick), 1950, 4 brieven


Map 034, brieven aan Anton Pannekoek

 Kief, Frits, 1948-1952, 9 brieven


Map 035, brieven aan Anton Pannekoek

Köpnick, S[iegfried], 1950-1952, 7 brieven, vooral over de ontvoering van Alfred Weiland
01. Siegfried Köpnick aan Anton Pannekoek, 14 november 1950
02. Siegfried Köpnick aan Anton Pannekoek, 25 november 1950
03. Siegfried Köpnick aan Anton Pannekoek, 16 december 1960 [=1950]
04. Siegfried Köpnick aan Frits Kief, 16 december 1950; bijlage bij brief 03
05. Siegfried Köpnick aan Anton Pannekoek, 5 juni 1951
06. Siegfried Köpnick aan Anton Pannekoek, 20 oktober 1952
07. Siegfried Köpnick aan Anton Pannekoek, 26 augustus 1952
 A second scan, all letters in one file:  Köpnick, S[iegfried]., 1950-1952


Map 036, brieven aan Anton Pannekoek

 Korsch, Karl, (±1927), 1 brief [missing pages]


Map 037, brieven aan Anton Pannekoek

 Langeraad, K. van, [1906], 1 brief


Map 038, brieven aan Anton Pannekoek

Leereveld, Marcel, 1950, 2 brieven; gaat over de vertaling naar het Esperanto van Anthropogenesis
01. Marcel Leereveld aan Anton Pannekoek, 20 juli 1950
02. Marcel Leereveld aan Anton Pannekoek, 23 augustus 1950 [laatste pagina ontbreekt op scan]
  Second scan of both letters:  Marcel Leereveld aan Anton Pannekoek, 1950


Map 039, brieven aan Anton Pannekoek

[Empty reference-folder] Left (zie Colyer), 1 brief


Map 039A, brieven aan Anton Pannekoek

 Lerner, H., 1913, 1 brief


Map 040, brieven aan Anton Pannekoek

 Lewitin, M. en S.A., 1906, 1907, 1911, 1914, 8 brieven


Map 041, brieven aan Anton Pannekoek

[Empty reference-folder] Libertarian Socialist League (San Francisco) (Zie R.E. Johnson)


Map 041A, brieven aan Anton Pannekoek

 Linder, H., 1956, 1 brief


Map 042, brieven aan Anton Pannekoek

[Empty reference-folder] Living Marxism, N.Y. (Zie Paul Mattick)


Map 043, brieven aan Anton Pannekoek

Lucas, G.M., 1952-1953, 1956, 5 brieven


Map 043A, brieven aan Anton Pannekoek

Mattick, Paul, 1934, 1938-1939, 1947-1950, 1953, 27 [=25?] brieven; ingesloten: Joachim Schumacher aan Paul Mattick, 1948, 1 brief; J.K. Kenafick aan Paul Mattick, 1950, 1 brief; Paul Mattick aan J.K. Kenafick, 1950, 1 brief; geheel niet strict chronologisch
01. Paul Mattick aan Anton Pannekoek, 27 mei 1934
02. Paul Mattick aan Anton Pannekoek, 15 januari 1938
03. Ontbreekt op scans?
04. Paul Mattick aan Anton Pannekoek, 18 maart 1938
05. Paul Mattick aan Anton Pannekoek, 21 juni 1939
06. Paul Mattick aan Anton Pannekoek, 21 juli 1939
07. Paul Mattick aan Anton Pannekoek, 13 september 1947
08. Paul Mattick aan Anton Pannekoek, 20 november 1947
09. Paul Mattick aan Anton Pannekoek, 21 december 1947
10. Paul Mattick aan Anton Pannekoek, 18 december 1947
11. Paul Mattick aan Anton Pannekoek, 24 december 1947
12. Paul Mattick aan Anton Pannekoek, 5 januari 1948
13. Paul Mattick aan Anton Pannekoek, 21 januari 1948
14. Paul Mattick aan Anton Pannekoek, 10 februari 1948
15. Paul Mattick aan Anton Pannekoek, 8 maart 1948
16. Paul Mattick aan Anton Pannekoek, z.d. [1948]
17. Joachim Shumacher aan Paul Mattick, 17 maart 1948 (bijlage bij brief 16)
18. Paul Mattick aan Anton Pannekoek, 22 maart 1948
19. Paul Mattick aan Anton Pannekoek, 15 november 1948
20. Paul Mattick aan Anton Pannekoek, 29 oktober 1949
21. Paul Mattick aan Anton Pannekoek, 15 januari 1950
22. Paul Mattick aan Anton Pannekoek, 25 maart 1950
23. Paul Mattick aan Anton Pannekoek, 31 januari 1950
24. Paul Mattick aan Anton Pannekoek, 11 juli 1950
25. K.J. Kenafick aan Paul Mattick, 7 februari 1950 (bijlage bij brief 24)
26. Paul Mattick aan J.K. Kenafick, 11 juli 1950 (bijlage bij brief 24)
27. Paul Mattick aan Anton Pannekoek, 30 augustus 1953
28. Paul Mattick aan Anton Pannekoek, 24 september 1953


Map 044, brieven aan Anton Pannekoek

Mayer, H., 1950, 1 brief


Map 045, brieven aan Anton Pannekoek

 Mc.Nair, J., 1951-1952, 3 brieven


Map 046, brieven aan Anton Pannekoek

 Meertens, P.J., 1950, 1 brief


Map 047, brieven aan Anton Pannekoek

 Meulenkamp, Jaap, 1953, 1 brief


Map 047A, brieven aan Anton Pannekoek

 Meyer-Sonneman, I. en H. Luksemburg, z.j., 1 brief


Map 048, brieven aan Anton Pannekoek

[Empty reference-folder] New International, the; N.Y. (zie L.G. Smith)


Map 049, brieven aan Anton Pannekoek

[Empty reference-folder] New Essays, N.Y. (Zie Paul Mattick )


Map 050, brieven aan Anton Pannekoek

[Empty reference-folder] Pannekoek, Anna (Zie O. Wels)


Map 051, brieven aan Anton Pannekoek

Parlow, Friedrich, 1953, 2 brieven
 Friedrich Parlow aan Anton Pannekoek, 24 juli 1953
 Friedrich Parlow aan Anton Pannekoek, 10 oktober 1953
 Second scan of both letters:  Friedrich Parlow aan Anton Pannekoek, 1953


Map 052, brieven aan Anton Pannekoek

 Pöhlandt, R., 1911, 1 brief


Map 052A, brieven aan Anton Pannekoek

Poppe, Stan, 1954, 1 brief
 Stan Poppe aan Anton Pannekoek, 17 juni 1954
 Second scan:  Stan Poppe aan Anton Pannekoek, 1954


Map 053, brieven aan Anton Pannekoek

 Rabinowich, I., 1936, 1 brief


Map 054, brieven aan Anton Pannekoek

Raube, Rudolf, 1933, 1 brief

 Rudolf Raube (United Workers Party) aan Anton Pannekoek, 15 januari 1933, met: Program of the United Worker’s Party, Chicago, Illinois


Map 055, brieven aan Anton Pannekoek

 Rauch, E., 1912, 2 brieven


Map 056, brieven aan Anton Pannekoek

 Ravesteijn, Willem van, 1908-1909, 1944, 5 brieven, met handschrift Henriette Roland Holst-van der Schalk op een enveloppe


Map 057, brieven aan Anton Pannekoek

Reichenbach, Bernard, 1931, 1935, 1937, 1946, 7 brieven (bijgesloten: Wally Schmelzer aan Bernard Reichenbach, 1946; Wally Schmelzer aan Anton Pannekoek, 1946
01. Bernard Reichenbach aan Anton Pannekoek, 23 augustus 1931
02. Bernard Reichenbach aan Anton Pannekoek, z.d., poststempel 1935 [3. Mai 1935]
03. Bernard Reichenbach aan Anton Pannekoek, 15 september 1937
04. Bernard Reichenbach aan Anton Pannekoek, 27 februari 1946
05. Wally Schmelzer aan Bernard Reichenbach, 27 februari 1946
06. Bernard Reichenbach aan Anton Pannekoek, 8 maart 1946
07. Bernard Reichenbach aan Wally Schmelzer, 8 maart 1946
08. Bernard Reichenbach aan Anton Pannekoek, 15 oktober 1946
09. Bernard Reichenbach aan Anton Pannekoek, 28 juli 1946
 Second scan, all letters in one file:  Bernard Reichenbach aan Anton Pannekoek, 1931-1946


Map 058, brieven aan Anton Pannekoek

 Rens, J., 1932, 1 brief + fotokopie brief van A. Pannekoek aan J. Rens


Map 059, brieven aan Anton Pannekoek

[Empty reference-folder] Révolution proletarienne (zie Walusinski, G.)


Map 060, brieven aan Anton Pannekoek

 Ridley, F.A., 1947, 1949, 4 brieven


Map 061, brieven aan Anton Pannekoek

 Roberts, P., 1949, 2 brieven


Map 062, brieven aan Anton Pannekoek

 Rogge, J., 1940, 1 brief


Map 063, brieven aan Anton Pannekoek

 Roland Holst [-van der Schalk], H[enriette]. 1909, 1910, 1916, 1917 en z.j.. 10 brieven

Brief van Henriette Roland Holst-Van der Schalk, [1916] (Gerber, p. 220)
Brief aan Henriette Roland Holst-Van der Schalk, Archief Pannekoek, map 63/11; ongedateerd, kort na 18 april 1909.
“Toen, voor eenige maanden [tijdens de splitsing tussen S.D.A.P. en S.D.P. in 1909], zag ik niet zooals nu de waarheid voor me; toen scheen het, alsof personen de loop der dingen konden storen; nu blijkt, dat de dingen hun onverbiddelijken zekeren gang gaan, en de personen, die zich in den weg stellen, die niet op de plaats gaan staan, waar ze behooren, wonden en schrammen krijgen.” [...] “Het goede van de scheuring, dat wij nu ondervinden ligt hierin, dat wij nu, vrij van de geestelijke druk, die vroeger op ons rustte, vrij van de muilkorfresoluties, onze taktiek kunnen ontwikkelen en de revisionistische kunnen bestrijden.”
Zie ook: De Liagre Böhl, 1996, p. 314 en 524.
“What we earlier saw as a defeat [...], we now see differently. Now that everything is behind us, it appears as something completely natural and logical that could have developed in no other way. What we once perceived as a disaster and which brought with it suffering and struggle, now represents liberation.” (Gerber, p. 89 and 217).


Map 063A, brieven aan Anton Pannekoek

 Rosenthal, B., 1951, 1 brief


Map 064, brieven aan Anton Pannekoek

[Empty reference-folder] Roy, M.N. (zie Sneevliet, H.)


Map 065, brieven aan Anton Pannekoek

Rubel, Maximilien, 1951-1954, 14 [=15] brieven
01. Maximilien Rubel aan Anton Pannekoek, 13 september 1951
02. Maximilien Rubel aan Anton Pannekoek, 28 oktober 1951
03. Maximilien Rubel aan Anton Pannekoek, 30 januari 1952
04. Maximilien Rubel aan Anton Pannekoek, 19 juni 1952
05. Maximilien Rubel aan Anton Pannekoek, 1 september 1952
06. Maximilien Rubel aan Anton Pannekoek, 20 november 1952
07. Maximilien Rubel aan Anton Pannekoek, 31 januari 1953
08. Maximilien Rubel aan Anton Pannekoek, 13 juli 1953
09. Maximilien Rubel aan Anton Pannekoek, 23 juli 1953 + Quelques idées récentes de Pannekoek (D’après ses lettres à M.R. [=Maximilien Rubel])
10. Maximilien Rubel aan Anton Pannekoek, 6 augustus 1953
11. Maximilien Rubel aan Anton Pannekoek, 27 januari 1954
12. Maximilien Rubel aan Anton Pannekoek, 25 april 1953 + L’Occident doit à Marx et à Engels une édition monumentale de leurs oeuvres / par Maximilien Rubel et Bracke-Desrousseaux. – In: Revue Socialiste, Paris, juillet 1952
13. Maximilien Rubel aan Anton Pannekoek, 2 december 1953
14. Maximilien Rubel aan Anton Pannekoek, 5 mei 1954
15. Maximilien Rubel aan Anton Pannekoek, 23 juni 1954
 Second scan, all letters in one file:  Maximilien Rubel aan Anton Pannekoek, 1951-1954


Map 066, brieven aan Anton Pannekoek

Rühle, Otto, 1938, 1 brief. ([Aantekening van Ben A. Sijes:] NB. niet aan A[nton]. Pannekoek [maar] aan H[enk]. Canne Meyer?)

 Otto Rühle aan onbekende, 2 augustus 1938

 Second scan:  Otto Rühle aan onbekende, 1938


Map 067, brieven aan Anton Pannekoek

 Saperstein, B. (met aantekeningen van Paul Mattick), 1950, 1 brief [First page missing]


Map 068, brieven aan Anton Pannekoek

 Schonberg, Szajko, 1947-1951, 1953, 28 brieven


Map 069, brieven aan Anton Pannekoek

[Empty reference-folder?] Schmelzer (en Schmelzer aan Reichenbach, zie Reichenbach)


Map 070, brieven aan Anton Pannekoek

 Schwanzer, J., 1911, 1 brief [First page bad scan]


Map 071, brieven aan Anton Pannekoek

 Seligman, E., 1952-1953, 3 brieven


Map 072, brieven aan Anton Pannekoek

 Seltmann, A., 1933, 1 brief [One page bad scan]


Map 073, brieven aan Anton Pannekoek

 Smith, L.G., 1951, 1 brief


Map 074, brieven aan Anton Pannekoek

Sneevliet, Henk. (afschrift passages van brief van Roy, M.N. aan zijn vrouw), 1934, 1 brief

 Henk Sneevliet aan Anton Pannekoek, 8 september 1934


Map 075, brieven aan Anton Pannekoek

[Empty reference-folder] The Socialist Leader (Zie G.W. Stone)


Map 076, brieven aan Anton Pannekoek

[Empty reference-folder] Socialist Party , the (zie F.T. Burvill)


Map 077, brieven aan Anton Pannekoek

[Empty reference-folder] Socialistisch Studentenverbond België (zie J. Rens )


Map 078, brieven aan Anton Pannekoek

[Empty reference-folder] Sozial[istische]. Arb[eiter]. Partei v[on]. Amerika (zie E. Seligman en W. Wenderich)


Map 079, brieven aan Anton Pannekoek

[Empty reference-folder] Sozialwissenschaftliche Vereinigung (zie S. Beck)


Map 080, brieven aan Anton Pannekoek

[Empty reference-folder] Spartacus (zie Lucie van Albada, Cajo Brendel, S.P. Hiemstra [=Stan Poppe], Tjeerd Woudstra [=Stan Poppe])


Map 081, brieven aan Anton Pannekoek

Speed, Paul (zie ook J.A. Dawson en R. Danielovsky), 1950, 1 brief

 Paul Speed aan Anton Pannekoek, 22 mei 1950


Map 081A, brieven aan Anton Pannekoek

 Staatsverlag der RSFSR, 1922, 1 brief


Map 082, brieven aan Anton Pannekoek

 Stone, G.W., 1952, 1 brief


Map 083, brieven aan Anton Pannekoek

 Strasser, J., 1912, 2 brieven ([waarvan] een niet volledig)


Map 084, brieven aan Anton Pannekoek

 Sulhof, J., 1952, 2 brieven


Map 085, brieven aan Anton Pannekoek

 Swart, E.V., 1950, 1 brief


Map 086, brieven aan Anton Pannekoek

 Syes [=Sijes], B[en].A[aron], 1948, 1949, 1954, 3 brieven


Map 087, brieven aan Anton Pannekoek

 Thompson, Mrs. E.M., 1953, 1 brief


Map 088, brieven aan Anton Pannekoek

[Empty reference-folder] Vlam, De (zie F[rits]. Kief, P.J. Meertens, L. v. Weezel)


Map 089, brieven aan Anton Pannekoek

[Empty reference-folder] Volk und Zeit (zie A[lfred]. Weiland)


Map 090, brieven aan Anton Pannekoek

 Volk und Zeit, 1948, 2 brieven [zie ook A[lfred]. Weiland] [Missing pages]


Map 091, brieven aan Anton Pannekoek

[Empty reference-folder] Volksblatt, (zie P. Hennig)


Map 092, brieven aan Anton Pannekoek

[Empty reference-folder] Volkszeitung (zie E. Rauch)


Map 093, brieven aan Anton Pannekoek

[Empty reference-folder] Voormalig Verzet Ned[erland] (zie F[rits]. Kief)


Map 094, brieven aan Anton Pannekoek

 Walker, E.V., 1938, 1 brief


Map 095, brieven aan Anton Pannekoek

 Walusinski, G. (+ concept antwoord van A. Pannekoek), 1953, 2 brieven [Bad scans]


Map 096, brieven aan Anton Pannekoek

 Watson, W., 1948-1951, 5 brieven


Map 097, brieven aan Anton Pannekoek

 Wagner, H[elmut]., 1938 + z.j., 3 brieven


Map 098, brieven aan Anton Pannekoek

 Weezel, L. van (De Vlam), 1949, 3 brieven


Map 099, brieven aan Anton Pannekoek

 Weiland, A[lfred]., 1948-1950, 25 brieven (waarvan een aan H[enk]. Canne Meijer)


Map 099A, brieven aan Anton Pannekoek

 Weiland, A[lfred]., 1948-1949 (Fotokopieën), 1948-1949, 14 brieven


Map 100, brieven aan Anton Pannekoek

 Wels, O., 1909., 1 brief (aan achterzijde brief van Mevr. Pannekoek aan A. Pannekoek.)


Map 101, brieven aan Anton Pannekoek

 Wenderich, W., 1952-1953., 3 brieven


Map 102, brieven aan Anton Pannekoek

 Wertheim, A., 1911, 1 brief


Map 103, brieven aan Anton Pannekoek

 Wigham, W.S., 1952-1953, 6 brieven


Map 104, brieven aan Anton Pannekoek

[Empty reference-folder] United Workers Party (zie R. Raube)


Map 105, brieven aan Anton Pannekoek

Woudstra, Tjeerd [=Stan Poppe] (met brief van Cajo Brendel aan Sam de Wolff), 1952, 2 brieven

01. “Spartacus” [=Stan Poppe] aan Anton Pannekoek, 25 augustus 1952
02. Tjeerd Woudstra [=Stan Poppe] aan Anton Pannekoek, 20 oktober 1952
 Second scan, both letters in one file:  Tjeerd Woudstra aan Anton Pannekoek, 1952


Map 106, brieven aan Anton Pannekoek

 Wurtele, M., 1953, 1 brief


Map 107, brieven aan Anton Pannekoek

 Zetkin, Clara, 1911, 2 brieven [Bad scans]


Map 107A, brieven aan Anton Pannekoek

 Mevr. van Houten-Pannekoek [photocopy]


Map 108, Correspondentie van Anton Pannekoek [Containing classification mistakes]


Map 108/01 Adler, z.j. (±1952), 1 brief

 Anton Pannekoek aan Adler, ±1952


Map 108/02 Bloch, Ernst, 1948, 1 brief

 Anton Pannekoek aan Ernst Bloch, 28 juli 1948

„Prof. Dr. A. Pannekoek
Zeist, Regentesselaan 8
Zeist (Holland), Juli 28, 1948, Regentesselaan 8
Sehr geehrter Herr Kollege(a)]
Ich danke Ihnen sehr führ die freundliche Zusending Ihres Artikels über die Dialektik (b), den ich mit Interesse las. Mein Freund Reichenbach (c), dessen [Rat] Veranlassung ich dies verdanke hatte wohl den stillen Gedanken, dass mir damit die Schwächen des Marxismus, die er mir früher zu beweisen versuchte, klarer demonstriert werden sollten. Es war ihm wohl nicht bekannt, dass ich selbst diese Materie, das Verhältnis des Marxismus zur Philosophie und damit zu den Grundfragen der Physik, in einer [kleinen Buch] speziellen Schrift behandelt habe, und wie ich glaube zu grösserer Klarheit gebracht. Sie [wurden] könnten dort ersehen, wie ich in vielen Punkten mit Ihrer Kritiek übereinstimme; aber die Schlussfolgerung ist dan doch jetzt, dass Sie den Löwen zu schlagen glauben aber nur [auf] Schmock der Schreiner [trafen] [herumhauen] trafen, der sich in dessen Haut gesteckt hat; Allerdings kann Sie kein Vorwurf treffen, den nicht nur Schmock sich selbst sondern nahezu die ganze Welt ihn für den wirkliche Löwen halt. Mit dem Wort Dialektik ist viel Hokuspokus getrieben worden, besonders von Leuten die damit, als eine Art unverstandener Zauberformel, das Bekenntnis zum wahren Glauben geben wollen. In Wahrheit ist sie eine ganz einfache Sache, (und als solche in Friedrich Engels’s Anti-Dühring zu finden) passend zu früheren Denkformen der Philosophie, wofür aber die spätere Naturwissenschaft bessere Ausdrucksformen geprägt hat. In der erwähnten [Buchlein] Schrift werden verschiedene Formen des Materialismus, sowie die Anschauungen von Dietzgen, von Mach, von Avenarius und von Lenin behandelt. Ich möchte sie Ihnen gern zur Kenntnisnahme zukommen lassen; aber verschiedene Umstände verhindern es Ihnen direkt zu schicken: [es] Sie erschien 1938 in beschränkter vorläufiger zyklostylierter Ausgabe, aber nur wenige Exemplare sinds jetzt aufzutreiben. In 1948 wurde eine englische Uebersetzung in New York publiziert. [Ich möchte sie Ihnen gern zu Kenntnisnahme zuschicken.] Aber die Verhältnisse in Berlin, jetzt ein belagerte Stadt ringsum von einer fremden zensurierenden Macht umgeben, machen es fraglich ob gerade ein solches Werk in Ihre Hände geraten würde. Vielleicht wäre – an Stelle des Wartens bis der heutige Streit sich gesetzt hat – dies ein Ausweg dass Sie sich in verbindung [suchen] stellen mit Herrn A. Weiland< (d), Berlin W30, Habsburgerstr. 8-III, der mir schrieb er habe ein Exemplar der ersten deutschen Fassung und bemühe sich [um] mit dem Versuch es neu drucken zu lassen und herausgeben. Wenn Sie in solcher Weise dahin kommen Kenntniss von seinem Inhalt zu nehmen, werden Sie ersehen dass die von Ihnen zitierten Autoren gar nicht als Vertreter der philosophischer Grundlagen der Marxismus gelten können. Der Gegensätz wird sich kurz – hier also nicht näher bewiesen – dahin formulieren lassen: der naturwissenschaftliche Materialismus des 19. Jahrhunderts sah in Materie, Kraft, Energie, Weltäther, Naturgesetze, Kausalität das innere Wesen, die wahre wirklichkeit der Welt hinter der Erscheinungen; die auf Erkenntnis der sozialen Welt (Marxismus) aufgebaute Philosophie, oft als “dialektischer Materialismus” bezeichnet, sieht darin abstrakte Begriffe, von unsere Wissenschaft aus der realen Welt der Erscheinungen [gebaut] gebildet.
Jene alte Auffassung, [ist von der] hat die moderne Physik, durch die Praxis genötigt, immer mehr aufgeben [worden] müssen, [aber] allerdings ohne klares Erfassen des wirklichen Verhältnissen. Lenin hat sich den Lehren des naturwissensch. Materialismus angeschlossen (aber im Glauben dass dies Marxismus sei), weil er sie für seine sozialen Ziele brauchte, und damit ist den dortigen Physikern ihre philosophische Grundlage vorgeschrieben. Daher müssen sie zu Widersprüchen mit den modernen physischen Anschauungen geraten, solche wie Sie feststellen.
Was Sie über das Zerrbild des Idealismus sagen, wird im Allgemeinen wohl stimmen; er ist aber in der modernen Zeit unter den Wissenschaftlern mehr ein verschwommenes Empfinden – aber als solches sehr kräftig und unerschütterlich – als eine klar umrissene Theorie. Am klarsten mag man sie finden bei Eddington (einem der genialsten unter modernen Denkern) – in dem Ausspruch: the stuff of the world is mind-stuff; das tiefste Wesen der Welt ist Geist, oder kommt dem am nächsten was wir mit “Geist” bezeichnen. Es entspricht seiner ganzen religiösen Einstellung; er konnte daher eine gründliche Kritik an die physische Begriffslehre üben, aber [der] das was wir dialektischen Materialismus nennen, wird dadurch nicht berührt. Ich nehme an dass Sie seine “Nature of the Physical World” 1928 kennen (wird auch [wohl] sicher übersetzt sein), aber wohl nicht [seine] “The philosophy of Physical Science”, das 1939 erschien.
Ich hoffe dass dieses Schreiben Ihnen erreichen wird; sollte es durch die Blockade aufgehalten werden, so kommt es wohl nachher, wenn der Streit sich gelegt hat, in Ihren Händen
Hochachtungsvoll und ergebenst
Ant Pannekoek
Kennen Sie etwa meinen Aufsatz “Das Wesen der Naturgesetzes” in der Zeitschrift Erkenntnis (Reichenbach u[nd] Carnap) (e), ich glaube im 3ten Band? Darin findet sich die gleiche Anschauungsweise in einigen Punkten dargestellt. Ich könnte Ihnen, sobald die Bahn frei ist, auch davon einen Abzug schicken.“

a. Ernst Bloch  (1885-1977), Deutscher Philosoph.
b. Warscheinlich Freiheit und Ordnung, Berlin : Aufbau-Verlag, 1947.
c. Bernard Reichenbach (1888-1975), journalist, mitbegründer der k.a.p.d. in 1920, mitglied der Roten Kämpfer in 1930.
d. Alfred Weiland (1906-1978), journalist, Mitglied der k.a.p.d. und der a.a.u.; schrieb für Der Kampfruf und Neues Beginnen.
e. Das Wesen des Naturgesetzes / Anton Pannekoek. – In: Erkenntnis, 1933, S. 389-400.

 Second scan:  Anton Pannekoek aan Ernst Bloch, 1948


Map 108/03 Pierre Chaulieu [pseudonym of: Cornelius Castoriadis ], 1954, 1 brief

 There have been four letters, all written in English, dated 8 November 1953, 15 June 1954, 10 August 1954, and 3 September 1954; the originals have not been found in the archives of Socialisme ou Barbarie (if such has existed), nor in the papers of Cornelius Castoriadis; in Pannekoek’s papers only one draft was found; as three were published in 1971, one might wonder where they are; the first two were published in October 1954 in Daad en Gedachte, the first translated from French, the second from English (probably after Pannekoek’s draft).

 Anton Pannekoek aan Pierre Chaulieu, 3 september 1954:
[Published in Cahiers du communisme de conseils, mai 1971, mainly on Maximilien Rubel]
“The real and lasting gain of progress for society consists in what the total class, the working masses change in their inner character acquiring, defiance, losing their servility; this takes place only by their own activity and initiative, not by following others.”
“Pannekoek concluded by reiterating his longstanding belief that what was real and lasting in proletarian struggles was the change that takes place in the inner character of the entire class – a change that can occur only through their own activity and initiative, not by following others. Only this transformation, he insisted, could guarantee a meaningful self-emancipation of the working class.” (Gerber, p. 196-197 and 233).

 For Castoriadis, also see: Cornelius Castoriadis Agora International Website  (with an extensive discussion of the whole correspondance).
A previous letter (in 2016 not available at the i.i.s.g.) from Pannekoek to Castoriadis:
Letter of Pannekoek to Castoriadis, 15 June 1954; Archives autonomies received the letter from Henry Simon; which leads to the conclusion that he got it from Cajo Brendel and Theo Maassen, whom got it from Anton Pannekoek himself, and thus it never was in the i.i.s.g..
Source:
Archives Autonomie 
For the whole correspondence (in French translation): Cahiers du communisme de conseils , n° 8 (mai 1971); also see: mondialisme.org  (not accessible in 2020).
Also see: Did Castoriadis Suppress a Letter from Anton Pannekoek? : A Note on the Debate regarding the “Organizational Question” in the 1950s / Marcel van der Linden. – In:
 A Usable Collection  : Essays in Honour of Jaap Kloosterman on Collecting Social History / Edited by Aad Blok, Jan Lucassen and Huub Sanders. – Amsterdam : Amsterdam University Press, [2014]. – p. 252-263; source: Oapen .


Map 108/04 Anton Ciliga, 1946, 1 brief

 25 december 1946, Anton Pannekoek aan A. Ciliga:
“Überall nehmen die Regierungen einen totalitären Charakter an, suchen die Produktion zu leiten, verbinden sich mit den Parteien und Gewerkschaftsleitungen und den Kapitalisten zu einer einheitlichen Macht über die Arbeiterklasse. Staatssozialismus in verschiedenen Gradationen setzt sich durch [...].”
“Gegen diese Gesamtmacht werden die Arbeiter den Kampf aufnehmen müssen – wir sehen wilde Streiks und Betriebsokkupationen als Mittel auftreten – und ihre Zielen können keine andere sein als Meister der Betriebe, Meister der Produktion, der Gesellschaft zu werden, mit ihren Streikkomitees und Räten als Organisationsform.”


Map 108/05 J.A. Dawson, 1949, 1 brief

 Anton Pannekoek aan J.A. Dawson, 15 februari 1949


Map 108/06 Lian Díez, 1952, 1 brief

 Anton Pannekoek aan Lain Díez, 26 augustus 1952:
[Over Avenarius, Grossmann, Rosa Luxemburg; uitleg over de inleiding van “Lenin als Philosoph” die door Díez in het Spaans wordt vertaald (net als “De Arbeidersraden”)]


Map 108/07 Eaton, J.K., 1950, 1955, 1958, 3 brieven

 Anton Pannekoek aan J.K. Eaton


Map 108/08 Hornik, L., 1957, 1 brief [Probably inserted without number, therefore there is confusion about the following numbers]

 Anton Pannekoek aan J. Hornik, 1957


Map 108/09 Kenafick, K. [Kenneth Joseph, 1904-1982], 1949, 1 brief [The letter gives 108/08]

 Anton Pannekoek aan K. Kenafick, 26 mei 1949 (gedeeltelijk afschrift):
[Over de tegenstelling Marx (organisatie proletariaat) en Bakoenin (opheffing staat)] “I think it must be clear that council organisation forms the synthesis of the views that in the preceeding century seemed to stand in complete antagonism. Therein the goals of organisation and freedom are combined into a harmoneous unit.”
“For these reasons, Pannekoek was now prepared to accord the anarchist theorist Bakunin an equal stature with Marx in the formation of the nineteenth century workers’ movement.” (Gerber, p. 198 and 233).

Note: K. Kenafick published: Michael Bakunin and Karl Marx. – Melbourne : [Printed by A. Maller], 1948. – 384 p.; his papers have been conserved in the National Library of Australia 

Marx and Bakunin, extract of a part of a letter to Kenafick of 26 May 1949
“I think that we are now in a mood, determined by the present conditions produced by social development, to look more objectively, without taking sides, at the contest between two great revolutionaries that dominated the revolutionary movement in the 19th Century; to appreciate that we have both of them, and to understand their difference and opposition. Both they took part in de revolution of 1848, as commilitants; but then their ways parted; they were indeed products of entirely divers social milieus. Bakunin came from Russia were Czarist absolutism kept down all social and spiritual progress; Marx was formed by the rising Western industrial capitalism. For Bakunin therefore liberty was the great idea; he saw in State power the basis of the slavery and poverty of the masses. Marx saw in capitalist exploitation the cause of misery and slavery; political freedom he saw present in England, where, however, the worker’s misery was greatest; and since at that time capitalism was a mass of seperate competing small business, unorganised, he considered organisation as the chief demand, which could only be ascertained by a central dominating power, democratic state power, dominated by the working class. So their basic views stood against one another; Marx saw that Bekunin’s political freedom was not sufficient (vide[?] England); Bakunin said that Marx’ organised state power would bring worst slavery. Bakunin had studied and assimilated as many Russians, Western science and knowledge, and, different from other Russians, applied them to take part in the struggle of the exploited masses in Western Europe, thinking that their grievances were the samen as his. Marx revolutionized Western science and put in this way, by his Historical Materialism and his Economic theory of Capitalism, a new basis to all further class struggle. Their clash in the First International has been treated from both sides, by socialistst and anarchists, each defending their great forerunners, repeating mostly all the old arguments and accusations. You know the work of the Swiss author Brupbacher on Marx and Bakunin; when the well known German historian and socialist Franz Mehring then confirmed to his point of view and expressed among his socialist party-comrades: I think I remember that Rjasanoff, certainly one the the best experts in socialist history, criticised Mehring thereon.
It was not symply the clash of two opposite characters, here the fiery spirit who appealed to the rebellious feelings to fight for freedom; there the fundamental scientist trying to organize the awakening working class. It was the problem how to unite organization and freedom into one form and method of revolutionary action. It could not be resolved at that time, because its solution demands a higher stage of proletarian consciousness that was present in the 19th century. Capitalist development has since changed these conditions. Organization has become a weapon of capitalism, and in its hands State power became, in Germany and in Russia, a crushing instrument of despotic suppression of all freedom. Now that socialists calling themselves followers of Marx, in unilateral distortion of his views, acts as agents of state capitalism, now it is natural that the attention turns, in wide circles, to the writings of Bakunin. And so I think that a book explaining his views will fund much interest among the workers.
We should not forget, however, that thereby the problem is not solved. This solution can only proceed from the action of the working class, when it has to fight against worsening conditions under a more powerful state dictatorship.
I think it must be clear that council organisation forms the synthesis of the views that in the preceding century seemed to stand in complete antagonism. Therein the goals of organization and freedom are combined into a harmonious unit. It first appeared spontaneously in the soviets of the Russian revolution, but was there soon suppressed and distorted by state capitalism. Then in Germany 1918-19 it sprang up as Arbeiterräte, and here and in Holland, in the splinter groups opposing the development of the CP, the idea of workers’ councils found ever more a clear expression. By this new point of view I think we will be able to understand better the work of our great predecessors.”

Marx und Bakunin / von Anton Pannekoek (i); Übersetzung und Anmerkungen: Jonnie Schlichting
„[…] Ich denke, daß wir jetzt, bedingt durch die gegenwärtigen Bedingungen, die die gesellschaftliche Entwicklung hervorbracht hat, in der Stimmung sind, objektiver, ohne Partei zu ergreifen, die Auseinandersetzung zwischen zwei großen Revolutionären betrachten können, welche die rev[olutionäre] Bewegung des 19. Jahrhunderts dominiert hat; zu schätzen, daß wir sie beide haben, und um ihre Unterschiede und Gegensätze zu verstehen. Beide nahmen an der Revolution von 1848 aktiv teil; aber dann trennten sich ihre Wege; sie waren in der Tat beide Produkte völlig unterschiedlicher sozialer Umgebungen. B[akunin] kam aus Rußland, wo der zaristische Absolutismus allen sozialen und geistigen Fortschritt niederhielt; Marx wurde durch den aufsteigenden westlichen Kapitalismus geformt. Für Bakunin war deshalb die Freiheit die große Idee; er sah in […] der Staatsmacht die Grundlage der Sklaverei und der Armut der Massen. Marx sah in der kapitalistischen Ausbeutung den Grund für Elend und Sklaverei; politische Freiheit sah er in England vorhanden, allerdings waren die miteinander konkurrierenden kleinen Unternehmen dort unorganisiert, und so sah er Organisation als die vorrangige Forderung an, die nur durch eine zentrale beherrschende Macht gesichert werden konnte, durch eine demokratische Staatsmacht, dominiert durch die Arbeiterklasse. (ii) Deshalb waren ihre grundlegenden Ideen einander entgegengesetzt; M[arx] erkannte, daß Bakunins politische Freiheit nicht ausreichte (… England); B[akunin] erkannte, daß Marx organisierte Staatsmacht die schlimmste Sklaverei hervorrufen würde. Bakunin hatte, wie viele Russen, die westliche Wissenschaft studiert und angenommen und sie, im Unterschied zu anderen Russen, angewendet, um am Kampf der ausgebeuteten Massen in Westeuropa teilzunehmen, unter der Annahme, daß ihre Bedrückungen dieselben wären wie seine. Marx revolutionierte die westliche Wissenschaft und schuf dadurch, mit seinem Historischen Materialismus und seiner ökonomischen Theorie des Kapitals, eine neue Grundlage für alle zukünftigen Klassenkämpfe.
Ihr Zusammenprall in der 1. Internationale ist von beiden Seiten, von Sozialisten und Anarchisten, behandelt worden, wobei jede ihre großen Vorbilder verteidigte, indem sie meist die alten Argumente und Anschuldigungen wiederholte. Sie kennen das Werk des Schweizer Autors Brupbacher über Marx und Bakunin; (ii) als der wohlbekannte deutsche Historiker und Sozialist Franz Mehring damals dessen Ansichten teilte und selbst seine kritische Haltung zu vielen von Marx Ansichten ausdrückte, erfuhr er viel Widerspruch unter seinen sozialistischen Parteigenossen; (iv) ich glaube, ich kann mich daran erinnern, daß Rjazanow, sicher einer der besten Experten für sozialistische Geschichte, Mehring dafür kritisiert hat. (v) Es war nicht einfach der Zusammenstoß zweier entgegengesetzter Charaktere – hier der feurige Geist, der an die rebellischen Gefühle appellierte, um für die Freiheit zu kämpfen, dort der ernsthafte Wissenschaftler, der versucht, die erwachende Arbeiterklasse zu organisieren. Es ging um das Problem, wie Organisation und Freiheit zu einer Form und Methode der revolutionären Aktion vereint werden könnten. Dies konnte zu dieser Zeit nicht gelöst werden, denn seine Lösung erforderte eine höhere Form des proletarischen Bewußtseins als jenes, das im 19. Jahrhundert präsent war. Die kapitalistische Entwicklung hat seitdem diese Bedingungen verändert. Organisation ist eine Waffe des Kapitalismus geworden, und in seiner Hand wurde die Staatsmacht in Deutschland und Rußland zu einem vernichtenden Instrument der despotischen Unterdrückung aller Freiheit. Heutzutage, wo Sozialisten, die sich, in einseitiger Verzerrung seiner Ansichten, Anhänger von Marx nennen, jetzt als Agenten des Staatskapitalismus handeln, ist es natürlich, daß die Schriften Bakunins in weiteren Kreisen Aufmerksamkeit finden. Und deshalb denke ich, daß ein Buch, das seine Gedanken erläutert, unter den Arbeitern großes Interesse finden wird. Wir sollten allerdings nicht vergessen, daß damit das Problem nicht gelöst ist. Diese Lösung kann sich nur aus der Aktion der Arbeiterklasse entwickeln, wenn sie gegen die sich verschlechternden Bedingungen unter einer mächtiger werdenden Staatsdiktatur kämpfen muß. Ich denke, es sollte klar sein, daß die Räteorganisation die Synthese für die Ansichten bildet, die im vorigen Jahrhundertim vollständigen Antagonismus (vi) zueinander zu stehen schienen. Hierin sind die Ziele Organisation und Freiheit zu einer harmonischen Einheit verbunden. Sie erschien zuerst spontan in den Sowjets der Russischen Revolution, wurde aber bald vom Staatskapitalismus unterdrückt und verzerrt. In Deutschland kam sie dann 1918-19 als Arbeiterräte (vii) plötzlich wieder auf, und hier und in Holland, in den Splittergruppen, die sich der Entwicklung der KP widersetzten, fand die Idee der Arbeiterräte einen immer klareren Ausdruck. Mit dieser neuen Betrachtungsweise werden wir in der Lage sein, das Werk unserer großen Vorgänger besser zu verstehen. […]“

Anmerkungen
i) Auszug aus einem Brief von Anton Pannekoek an Kenneth Kennafick vom 26. Mai 1949. Das Original befindet sich im Amsterdamer Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG, Archief Anton Pannekoek, Map 108/08). Die Transkription des englischsprachigen Originals wurde am 20. Oktober 2014 auf libcom.org veröffentlicht (http://libcom.org/history/pannekoek-marx-bakunin [where it was wrongly attributed as letter by Anton Pannekoek to Paul Mattick]) – Auslassungszeichen im Text nach der Vorlage, alle Anmerkungen und [eckigen Klammern im Text] vom Übersetzer.
ii) Der Satz ist grammatisch teilweise etwas verunglückt: „political freedom he [Marx] saw present in England, where, however the competing small business, unorganized, he considered organization as the chief demand, which could only be ascertained by a central dominating power, democratic state power, dominated by the working class“.
iii) Fritz Brupbacher, Marx und Bakunin. Ein Beitrag zur Geschichte der Internationalen Arbeiterassoziation. München 1913, G. Birk & Co. [2. Auflage (Politische Aktions-Bibliothek 11), Berlin-Wilmersdorf 1922 (Aktion)]
iv) Franz Mehring, Neue Schriften über Marx ; in: Die Neue Zeit (NZ), Jg. 31, Bd. 2, Heft 51, 19. 9. 1913 (Feuilleton Nr. 67), S. 985-991.
v) D. B. Rjazanows Polemik erschien unter dem Titel Sozialdemokratische Flagge und anarchistische Ware. Ein Beitrag zur Parteigeschichte im 1. Band des 32. Jg. der NZ, Heft 5, 31. 10. 1913, S. 150-161, Heft 7, 14. 11. 1913, S. 226-239, Heft 8, 21. 11. 1913, 265-272, Heft 9, 28. 11. 1913, S. 320-330, Heft 10, 5. 12. 1913, S. 360-376. Mehring schrieb darauf eine kurze Replik (Ein neuer Literatenkrakeel in Heft 10, 5. 12 1913 (Feuilleton Nr. 69), S. 393-396), worauf Rjazanow noch einmal nachlegte (Geschichtsschreibung ohne Gänsefüßchen in Heft 13, 26. 12. 1913, S. 473–479). Mehring ging in seiner 1918 erschienen großen Marx-Biographie auf diese Polemik noch einmal ausführlicher ein: s. Franz Mehring, Karl Marx – Geschichte seines Lebens [1918]; in: Franz Mehring, Gesammelte Schriften, Band 3. Berlin/DDR, 31976, S. 543-545 (Mehrings Anmerkungen zum Kapitel „Der Niedergang der Internationalen“).
vi( Antagonismus: unvereinbarer Widerspruch, Feindschaft.
vii) In der Vorlage deutsch.

Map 108/10 Kief [Frits], 1950, 2 brieven [The letter gives 108/09]

 Anton Pannekoek aan Frits Kief, 1950

Anton Pannekoek aan Frits Kief, [n.d.]
[Beschrijving van het ‘West Europees Bureau’ van de 3de Internationale; de juwelensmokkel van Henriette Roland Holst-Van der Schalk; de reactionaire streken van Paul Levy en Karl Radek]
Anton Pannekoek aan Frits Kief, [n.d.]
[Over de tegenstelling tussen enerzijds Herman Gorter en anderzijds Savornin Lohman en Pieter Jelles Troelstra met betrekking tot de ethische tekst in het Inaugureel Adres van de 1ste Internationale] “Gorter heeft daartegen toen in een brochure ‘Klassenmoraal’ ze allebei scherp aangepakt (dit was het eerste geval dat Troelstra en Lohman hier bij elkaar geveegd werden als bijeenhorende burgerlijke politici), en hij schreef daarin met scherpe beslistheid: deze zinsnede is niet van Marx, ze kan niet door Marx geschreven zijn, want ze staat in absolute tegenspraak tegen geest en wezen van het Marxisme.”
“Het vervolg van de geschiedenis schijnt minder bekend te zijn: het valt in het jaar 1913, toen het 3e deel van de briefwisseling van Marx aan Engels verscheen. Daarin komt een brief van Marx aan Engels voor van 4 november 1864, waarin hij vertelt onder hoeveel moeilijkheden de vaststelling van de statuten van de Internationale tot stand kwam. ‘Meine Vorschläge alle angenommen vom Subcomité. Nur wurde ich verpflichtet, in das Préamble der Statuten zwei ‘duty’ und ‘right’ Phrasen, ditto ‘truth, morality and justice’ aufzunehmen, was aber so placiert ist, dass es einen Schaden nicht tun kann.’ [M.E.W., Band 31, p. 15].”


Map 108/11 Lucas, Gerald, 1953, 2 brieven [The letter gives 108/13]

 Anton Pannekoek aan Gerald Lucas, 7 januari 1953:
[Lucas schrijft een proefschrift over Marx, Dietzgen, etc.] “The Hegelian garb in which Marx and Engels clothed their philosophical ideas makes it very difficult for modern people to grasp the underlying principles. Here Dietzgen is an important aid. He formulated the basic ideas with admirable clearness.” (Gerber, p. 18 and 207).


Map 108/12 Mattick, Paul 1934-1953, 20 brieven [No numbers on the letters]

Aantekeningen gemaakt door G.K., zomer 1978, met wat aanvullingen uit Gerber en Bock

01. Anton Pannekoek aan Paul Mattick, 10 december 1934:
“Über die Grossmann’sche Sachen war es nicht nötig weiter zu schreiben; ich sah mit Vergnügen, dass Sie in einer späteren Nr. unserer Korrespondenz die Sache von ihrem Standpunkte dargelegt haben, so dass die Leser sich nun selbst weiter ihr Urteil bilden können. Ich habe keine wesentliche Argumente in ihrem Aufsatz gefunden, die meine Ansicht umändern konnten; und offenbar sind Sie auch von meiner Darlegung nicht überzeugt worden. Immerhin, die Hauptsache war für mich eine Warnung, dass man nicht kritiklos die Lehre, dass dies nun die Endkrise sei, annehmen sollte und darauf seine ganze Propaganda gründen.”
“Ich gehe aus von diesem Gedanken: Der Kampf der Massen, der Arbeiterklasse, ist das einzige wesentliche, das wichtigste, auf dem alles ankommt, und aus dem alles fliesst. Sie kommt nicht in Bewegung, wenn wir, oder eine Gruppe, eine Partei ihr sagt: dies ist das Ende, es kommt nie wieder Prosperität; nur Untergang droht; also wehrt euch. Das rührt sie nicht, das hört sie nicht einmal. Eine Klasse macht keine Revolution, weil einige Leute ihr etwas sagen. Sie kommt in Bewegung, wenn sie selbst so tief das Elend fühlt, dass sie kämpfen muss, dabei dann noch gewisse grosse Weltumstände oder Ereignisse mitspielen, die man nicht abwägen sondern nur nachher verstehen kann. Daher wäre eine Theorie der Endkatastrophe für mich nicht sehr wichtig: hochstens für meine persönliche Erwartung, aber nicht für das tatsächliche Geschehen.”
“Eine grosse Partei kommt leicht dazu, zu sagen: folgt mir, und sich als Führer, Herrscher der Klasse zu entwickeln. Wir sind der Meinung, dass nur, indem das Selbsthandeln der Massen als Ziel gesehen, und dazu Aufklärung und Kenntnisse in sie gebracht werden, die Revolution gefördert wird.”
“Wie gut wäre es, wenn die Erfahrung früherer Arbeiterkämpfe klar zusammengestellt, ihnen übermittelt wurde, so der vielen Massenstreiks in Europa, so der ersten Jahren der russischen Revolution, so der Arbeiterkämpfe in Amerika, damit sie Kraft un Schwäche an beiden Seiten, Ursachen von Siegen und Niederlagen daraus erkennen.”
“Es will mir oft nützlicher erscheinen and die junge Arbeitergenerationen heranzukommen mit neuer Propaganda, als zu versuchen, die alten Generationen von Revolutionären von ihren alteingefussenen Vorurteilen zu befreien zu suchen.”

02. Anton Pannekoek aan Paul Mattick, 13 april 1935:
“Still I find here again – the same what I wrote formerly already – how strongly your propaganda bears the character of a discussion within the intellectual and litterate class.”
“Of course you agree with us, that the chief aim must be to propagate the new ideas among the workers, to break their belief in parties and leaders, who will do the work for them, and to give them a basis of clear selfconfidence and active class consciousness, by showing them the principles of the workers-councils.”
“It was partly on these grounds that shortly after International Council Correspondence first appeared, Pannekoek reproached Mattick for the publication’s intellectualism, contending that ‘often [it] looks like an intricate and difficult splitting of curled hairs, and sometimes I wonder how such clear and simple theory as Marx’ can be made so difficult by misunderstandings and learned or quasi-learned complications’.” (Gerber, p. 168 and 229).

03. Anton Pannekoek aan Paul Mattick, 14 juni 1935:
[Pannekoek keert zich tegen ‘Fähnparteien’:] “[...] aber ‘Parteien’ als Gruppen verschiedener Anschauung werden notwendig immer wieder im kämpfenden Proletariat entstehen, und sind auch notwendig um in gegenseitigen Diskussion und Propaganda die Köpfe zu klären. Aber sie sind dann ganz anderen Charakters als die alten Parteien, weil sie sich nicht an die Stelle der Klasse setzen; weil sie den kämpfenden Massen selbst alle Entscheidungen über Tat und Aktion überlassen.”

04. Anton Pannekoek aan Paul Mattick, 22 november 1935:
“Es handelt sich bei dieser Krise um etwas Anders als die vielen früheren; in dieser Wucht und Dauer ist sie, wenn auch keine ‘Endkrise’ doch eine Niedergangskrise, ein Zeichen dass die kapitalistische Ökonomie in unertrennbaren Niedergang gerät. Sie wissen, dass ich den Grossmann’schen Versuch, die Notwendigkeit einer Endkrise zu beweisen, für völlig verfehlt halte. So einfach ist die Sache nicht, dass ein simples Rechnungsbeispiel eine innere Unmöglichkeit des Weiterbestehens beweisen könne. In diesem Versuch ist Rosa gescheitert, und Grossmann ebenso; es lässt sich eben so nicht beweisen, weil mit Rechnungsbeispielen nur hervortritt, dass der Kapitalismus gleichsam ewig bestehen kann. Der notwendige Untergang liegt in den sekundären Faktoren, in die Trägheit des immer wieder Anpassens auf neuer Grundlage, die schliesslich infolge der steigenden clumsiness und Riesenhaftigkeit der Organisation die ganze Anpassung nahezu unmöglich, d.h. erst nach schwerster Depression so wie so möglich macht. Marx’ Theorie der Wiederspruche in dem Fallen der Profitrate gibt die Grundlage, aber sie muss wohl sehr auf den modernen Weltproduktionsapparat erweitert werden.”

05. Anton Pannekoek aan Paul Mattick, 25 december 1935:
[Pannekoek heeft het erover om met socialistische lectuur] “[...] die geistigen Grundlagen für einen richtigen erfolgreichen Klassenkampf zu geben.”
“Sollten etwa die Genossen aus der U.W.P. eine Partei machen wollen wie andere, die Macht für sich –  Parteimacht – , [...] und also Propaganda für sich machen soll, so würde natürlich für uns aller Grund zur Mitarbeit wegfallen.”

06. Anton Pannekoek aan Paul Mattick, 2 februari 1936:
“What the theorist is doing is to bring the experience of former generations of workers and thinkers and the result of former struggles to the present generation in condensed form.”
“And our writings are a part of that forces, by which the material world transforms the mind of the workers for that purpose [the Revolution]. Now in a survey of the rising and the first struggles of the workers and their further [...] seperate steps, the effect of material world upon human mind and of human mind upon material world; because all what is changing in the material world goes by means of human action, hence through human mind.”
“It is necessary and in accordance with theory, to tell the workers that their future depends on the [...], on their qualities, and that these qualities gradually develop through their own fights.”
[Over het belang van de theorie om de arbeidersklasse consequent te laten handelen; ook in periodes van tijdelijke opgang] “It depends whether their opinions grew out of direct temporary conditions, or [...] by theoretical study into a broad and deep knowledge.”
“When similar criticisms [Pannekoek being a ‘pure theoretician’, not a fighter] were voiced in the GCC about his theoretical domination of the group, Pannekoek felt compelled to reply that if it were indeed true that theory represented a ‘condensed form’ of experiences, then ‘it is not strange that one person sees it better and clearer than another’ on the basis of a lifetime of theoretical and practical activities within the socialist movement. Using such reasoning, Pannekoek insisted that his writings were ‘part of those forces, by which the material world transforms the mind of the workers’.” (Gerber, p. 169 and 229).

07. Anton Pannekoek aan Paul Mattick, 2 juli 1937

08. Anton Pannekoek aan Paul Mattick, 13 februari 1938:
“These criticisms were reiterated in another form a few years later when Mattick announced his intention to replace the mimeographed International Council Correspondence with the printed review Living Marxism. Pannekoek felt that this decision shifted the publication’s main function from worker’s self-education to abstract theory and would undoubtedly be perceived by workers as another attempt by intellectuals to dominate them mentally.” (Gerber, p. 168 and 229).

09. Anton Pannekoek aan Paul Mattick, 28 september 1945 (file missing):
“After the war big monop[oly]. cap[ital]. will be much more powerfully dominating society than before (especially American capitalism will actively dominate the world). It will create a stronger organisation of cap[italism]. on fascist lines; by political and economical means it will exert a much stricter domination of the work[ing]. class. The governments will – under democratic forms – turn into dictatorial power bodies. Trade Unions will become entirely instruments of big cap[ital]. to impose the working conditions upon the w[orking]. class. Against this stronger subjection the w[orking]. cl[ass]. has as its only means the direct action, the wild strike, which can only succeed if it is extended over ever greater masses. Massal actions will be the response of the workers to this development. Here their organisation must be shop-organisation; the shop-personnels acting as one body abolish and disregard the old differences of unions. Shop organisation is not a new form of union, a new membership, but the natural aggregation and unity, given by being parts of the same production-unit.”
“We distinguish very strictly between party and class. In former ideas, as e.g. in the old S.P. and the Russian C.P. the party had to lead and to represent the class, act for the class, command the class, and call upon it for its actions. We consier a party only as a group of persons of the same opinions, trying to bring their insight, their point of view, their knowledge into the class.”

10. Anton Pannekoek aan Paul Mattick, 21 november 1945:
“In cases where the workers are unable to complete the revolution, the councils would no longer serve a useful social function and would be open to cooptation by either the state or the parties and trade unions.” (Gerber, p. 179 and 232).

11. Anton Pannekoek aan Paul Mattick, 18 mei 1946:
“The history of the last dozens of years has shown sufficiently, I think, that building a good ‘marxian’, a true, revolutionary party, destined to lead the masses in coming times of revolution is an illusion. The masses will go their own way; the only thing to be done is to diffuse into them as much knowledge and clearness about their goal as is possible.”
“In times of crisis this goes easily, in times of apathy difficult.” (Verwijzing ook bij Gerber, p. 197 and 233).

12. Anton Pannekoek aan Paul Mattick, 11 juni 1946:
“The science of Marx, the true lasting part of his work, remains the basis of all our opinions and thoughts. But, to put it crudely: the word marxism should disappear from our propaganda. Everything we tell is based upon what we see and every worker can see.”
[Tegen Leninisme en voorhoedes:] “free communism is brought by the fighting workers to the intellectuals.”
“These committees, he felt, embody both direct democracy and a class community – the two most essential elements of coucil organization. Pannekoek remained confident that the principle of direct recall of delegates and the limited sphere of decision-making power vested in the committees would prevent them from developing into bureaucratized leadership bodies in their own right. He viewed the committees as simply ‘messagers’ for communicating the opinions and wishes of the groups they represented.” (Gerber, p. 180 and 232).

13. Anton Pannekoek aan Paul Mattick, Ongedateerd, ca. 1946:
[Sprekend over de hoge levensstandaard van de arbeiders in de Verenigde Staten]
“So revolt-spirit out of direct hunger is out of the way. But the feelings created by social conditions depend in a high degree on relative conditions; so when the pressure from above grows heavier, the impulse to fight is inevitable.”

14. Anton Pannekoek aan Paul Mattick, 11 juni 1946 [The file gives 19 March 1948]:
“So I think we must make a close with the old slogans and traditions of socialism, and make a new start. And even with the slogans and doctrines of Marxism. The science of Marx, the true lasting part of his works, remains the basis of all our opinions and thoughts. But to put it crudely: the word Marxism should disappear from our propaganda. Everything we tell is based upon what we see and what every worker can see. Every explication based on ‘Marxism’ floats over the heads of the masses and disappears.”, zie ook (uitvoeriger): Gerber, p. 197 and 233).
“Future propaganda has to go to the masses because its contents are, and are only, understandable by the workers themselves.”

15. Anton Pannekoek aan Paul Mattick, 27 april 1947:
[Over het artikel “Strikes” dat Pannekoek naar de “Western Socialist” stuurde:] “[...] to point out that the traditional view that parliamentory [?] action would be revolutionary, economic action reformist only, now begins to turn to its reverse, [...] political work merely reforming capitalism, strikes preparing for revolution.”

16. Anton Pannekoek aan Paul Mattick, 22 oktober 1949:
“Spontaneous actions are not without cause; capitalism produces continuously causes of discontent, opposition, resistence; but these must be suppressed, because experience and intuition indicate that the power to get results is lacking. But all this experience brings tensions and strains; they are repressed and retained mostly in subconsciousness where they accumulate; and then when they increase ever more, [...] a feeling that they are unsupportable, a small event can bring them to a sudden explosion.”

17. Anton Pannekoek aan Paul Mattick, 6 januari 1950

18. Anton Pannekoek aan Paul Mattick, 19 maart 1950

19. Anton Pannekoek aan Paul Mattick, 10 septemnber 1953

20. Anton Pannekoek aan Paul Mattick, z.d. [Second half of December 1932 or January 1933]


Map 108/13 Mc. Nair, J. 1951, 1 brief [File missing]

 Anton Pannekoek aan J. McNair, 1951


Map 108/14 Onbekend, 1 overgebracht naar K.A. van Langeraad, 1947, 3 brieven

 Verplaatsingsbericht


Map 108/15 Ton Pannekoek aan Anna Pannekoek, z.j., 1 brief

 Familiebrieven Map 15-17, nader te ordenen


Map 108/16 Van Anna Pannekoek aan Anna [?], 1 brief

 Familiebrieven Map 15-17, nader te ordenen


Map 108/17 Wies Gorter aan A. Pannekoek, 1907, 1 brief

 Familiebrieven Map 15-17, nader te ordenen


Map 108/18 F.A. Ridley, 1947, 2 brieven

 Anton Pannekoek aan F.A. Ridley, 7 april 1947:
[Over het artikel “Socialism and religion” uit 1905] “[...] my point was that religion is based on the contradictions of social economy and that not atheist propaganda but revolutionary fight of the workers on clear Marxian insight makes religion [...] away in them [...] disappear gradually.”
[Over zijn werk in de arbeidersklasse] “When the workers in every shop, every enterprise, every country will have established their class-unity in the fight against capitalist power, then their international unity will establish itself without any difficulty. So I see for myself the chief task in helping them - through theoretical explication and understanding - to find their way of unity and class-fight.”


Map 108/19 Henriette Roland Holst-van der Schalk [redactie Het Weekblad], (voor 1914) ±1910, 1 brief

 Anton Pannekoek aan Henriette Roland Holst-van der Schalk, ±1910


Map 108/20 Rubel, Maximilien, 1951-1955, 21 brieven, (kopieën, volgorde niet geheel chronologisch)

Aantekeningen gemaakt door G.K., zomer 1978, met wat aanvullingen uit Gerber en Bock

01. Anton Pannekoek aan Maximilien Rubel, 3 februari [1951]

02. Anton Pannekoek aan Maximilien Rubel, 21 juli 1951:
“Man ist gewöhnt seine [Marx’] Praxis als Anwendung und Verkündigung seiner Lehre zu betrachten; aber man übergeht dabei zumeist die Tatsache, dass es nicht eine fertige, bleibende Lehre hatte, sondern seine Anschauungen sich durch die Lebenserfahrungen bedeutend umwandelten; so seine Auffassung der proletarischen Revolution durch die Revolution von 1848.”
“A Marxism ossified in the doctrines of Marx and Engels, Pannekoek felt, not only was not, but could never be, a theory of proletarian revolution.” In noot: “Pannekoek later [in his letter to Rubel] it was on these grounds that he never studied Marx systematically.” (Gerber, p. 25 and 208.

03. Anton Pannekoek aan Maximilien Rubel, 3 augustus 1951:
“Klassenbedingt besagt, das nur Angehörige einer Klasse von der Richtigkeit zu überzeigen sind; solche Lehren sind also teilweise objektiv, d.h. innerhalb der Klasse objektiv, während sie von Klasse zu Klasse als subjektiv erscheinen.”

04. Anton Pannekoek aan Maximilien Rubel, 10-18 augustus 1951:
[18 augustus] “Elend erzeugt nicht in direkter Kausalität Revolution. Aber Elend schafft die Bereitheit Opfer zu bringen, da das Leben seinen Wert verloren hat.”

05. Anton Pannekoek aan Maximilien Rubel, 11 oktober 1951:
[Friedrich Engels minder geniaal dan Marx, maar] “[...] im Prinzip des H[istorischen]. M[aterialismus]. steht er ganz auf dem Marxschen Standpunkt.”
[Over de natuurdialectiek van Friedrich Engels] “[...] glänzende Stellen [...] aber viel auch unhaltbare Behauptungen, wo er der Wissenschaft Voraussagen machen will.”

06. Anton Pannekoek aan Maximilien Rubel, 25 november 1951:
“Was Marx tat, war (in bekannten Worte) den Soz[ialismus]. zur Wissenschaft machen. Das ist das Wesentliche des Marxismus, dass er an die Stelle des: “der Soz[ialismus]. soll kommen” sagte “der Sozialismus wird kommen”.”
“Ethik ist die Lehre was sein soll, Wissenschaft ist die Lehre was sein wird [...].”

07. Anton Pannekoek aan Maximilien Rubel, 5 december 1952, 3 februari [1953]:
“Arb[eiter] Politik ist eigentlich eine contradictio in terminis; denn Politik ist die Kunst Menschen zu beherrschen [...], während die Arbeiter gerade diese Herrschaft vernichten müssen.”
“[...] unsre soz[ialistische]. Propaganda erreicht nur Wenigen, gegenüber steht eine mächtige reaktionäre Beeinflussung der Arbeiter; wie kann daraus Arbeiterrevolution entstehen? Und ist unsere Erweckung des Klassenbewusstseins nicht unendlich machtlos, also überflussig? Man soll die Sache von etwas weiterem Standpunkt betrachten. Die Revolution des Proletariats, als geschichtliche Epoche, ist eine Prozess der sich vollzieht durch die Einwirkung der ganzen technisch-sozialen Entwicklung, nicht durch unsere Aufklärung.”
“Auch in der ganzen Aufstiegsgeschichte des Bürgertums gab es in jeder Epoche die Propagandisten, Autoren von Pamphletten, Denker, Rufende in der Wüste (anscheinend!) die das Klassenbewusstsein formulierten und klarmachten. Genau so eine notwendige Rolle spielt heute die Propaganda des Marxismus, die wissenschaftliche Aufklärung. Auch diese aufstiegende Klasse kann nicht weiter schreiten als ihr Gesamtgehirn reicht.”

08. Anton Pannekoek aan Maximilien Rubel, 28 januari 1952:
“Ich habe, wie ich glaube, schon früher dargelegt dass man bei dem Marxismus zwei Sachen unterscheiden soll: erstens die Theorie, die neue Wissenschaftliche Erkenntnis, (zuerst der Hist[orischen]. Materialismus, Geschichte bestimmt durch Produktionsweise (Entw[eder]. der Pr[oduktions]. kräfte); nachher Struktur des Kapitalismus d.h. Ökonomie), also Marx als Wissenschaftler. Und zweitens die Anwendung auf die Praxis, von Marx selbst und vielen Anderen, als Erwartungen über die kommende Entwicklung, als Politik, also Marx als Kämpfer, Sozialist. Wenn man über Wahrheit des Marxismus redet, handelt das, vernünftigerweise, über das Erste: hier hat Marx neue Einblicken gegeben, neue Wahrheiten festgestellt, die bleiben; ein Stück Wissenschaft, as nich wieder verloren geht. In der zweiten Frage, in der Anwendung auf die Praxis, ist Marx, wie jeder Andere, ein Kind seiner Zeit, in seiner Ansichten durch die umgebende Welt, durch Zeitgeschichte, Verhältnisse des Augenblicks bestimmt. Sein vorausblick konnt richtiger, gründlicher sein als bei Anderen, aber sie bleibt Zeitbestimmt. Wie Allen hat er durch unerwartete Entwicklungen umlernen müssen, und wir allen haben es in viel höherem Mässe tun müssen.”
[Engels nog meer kind van zijn tijd dan Marx; is niet verantwoordelijk voor het in valse banen leiden van de SDAP. Engels:
“[stand] dem bürgerlichen Materialismus etwas näher.”
“Nebenbei: die philosophische Denkweise Dietzgens ist Beiden [Marx en Engels] fremd geblieben, da diese doch erst in dem späteren Positivismus der Naturwissenschaftler etwas Verwandtes fand (Mach, [...], Reichenbach).”

09. Anton Pannekoek aan Maximilien Rubel, 30 april 1952:
“Das erste was jetzt nötig ist: sehen, dass der Befreiungskampf der Arbeiterklasse vor uns liegt, also: Diesen neuen Kampf organisieren, aufbauen, beginnen, mit den neuen Prinzipien. Also zuerst lernen [...]; und dann lehren, Propaganda machen; reden, schreiben in Zeitung und Broschüre, diese überall verbreiten.”
“He deemed it sufficient to note only that a new revolutionary theory and practice - a kind of Marxism of the twentieth century - would arise with the resumption of an actual struggle against capitalism. He felt that this struggle for a new world would be comparable to the similar struggles that took place during the formative period of the socialist movement and during Galileo’s seventeenth century struggles in astronomy.” (Gerber, p. 198 and 233).

10. Anton Pannekoek aan Maximilien Rubel, 22 juni 1952:
“Allerdings kann es sich noch nicht um mehr handeln, als nur über neuen Kampf- und Organisationsformen zu diskutieren. Oder, das noch nicht einmal: nicht mehr als nur über allgemeine Gesichtspunkten und Theorie der Weltentwicklung und des Klassenkampfes zu diskutieren.”
“Das [lösung der Problemen der Organisation] können nur Massenkräfte, das können nur die Klassen durch ihren praktischen Kampf (d.h. eine Epoche, eine Geschichtperiode von Klassenkämpfen). Wie sie das machen werden, können wir jetzt nicht ausknoblen, und ist auch nicht unsere Aufgabe; die Leuten, die praktisch in dem Augenblick vor den Aufgaben stehen, werden es tun müssen soweit sie dazu im Stande sind.”
“Was also wichtig und nötig ist, und möglich für uns zu tun, ist nicht für sie auszuklügeln wie sie zu handeln haben, sondern ihnen mit dem Geist, den Prinzipien, den Grungedanken des Rätesystems bekannt zu machen (die Produzenten selbst Meister über die Produktionsmitteln).”

11. Anton Pannekoek aan Maximilien Rubel, 23 september 1952:
“[...] dasjenige was Marx zur Praxis, zur Taktik schrieb, weil durch Zeit und Verhältnisse bestimmt, gar nicht für die heutigen völlig verschiedenen Verhältnisse anwendbar zu sein braucht (so dass das in Taktikkämpfe so oft gebrauchte Argument ‘Marx hat gesagt dass...’ gar keinen Sinn hat.”

12. Anton Pannekoek aan Maximilien Rubel, 29 april 1953:
“Ich habe dort [Die Zusammenbruchstheorie des Kapitalismus, 1934] nachgewiesen, dass er [Henryk Grossmann] aus willkürlichen, falschen, d.h. verständnislosen Zahlenrechnungen eine ‘Zusammenbruchs’theorie ableitet, die er dann als die richtige Marx’sche Theorie präsentiert, obwohl er dabei selbst feststellen muss, dass Marx ‘sich verschrieben’ hat. Ich hob dabei dasselbe hervor, was Sie auch über seine Methode bemerken: dass er die Sätze von Marx die seine Unrichtigkeit beweisen, sorgsam verschwunden lässt.”
“Grossmann, wie ich hörte, brüstet sich in Amerika als der richtige Marx-interpret.”
“Die Kernfrage, um die es sich handelt ist diese: muss der Kapitalismus (nach Marx’ Theorie) durch seine eigene Gesetze rein wirtschaftlich (d.h. also ohne eine proletarische Ergreifung der politischen Gewalt) zusammenbrechen? So dass er wirtschaftlich nicht weiter bestehen kann, wie eine geklemmte Machine; also in einer vollkommenen absoluten Wirtschaftskrise. Da das Wort Zusammenbruch des Kapitalismus in der marxistischen Literatur wiederholt vorkommt, tutt diese Gedanke fortwährend auf.”
“Die Frage was Marx unter dem Zusammenbruch des Kapitalismus zu verstehen hat, ist eigentlich die Grundfrage der ganzen Ökonomie (und Politik).”
“Marx sah sein Werk als Wissenschaft des Gesellschaft, namentlich als Methode der Gesellschaftwissenschaft, und dachte dabei (und sprach es aus) an die Naturwissenschaft als Analogon.”
“In beiden Fällen ist das ‘Gesetz’ als ein Grundprinzip zu betrachten, zuerst als einfachen Verhältnissen durch Abstraktion gewonnen, und dann im weiteren Aufbau aller Consequenzen zur Basis einer Gesamtheit verwickelter Erscheinungen geworden, die sich alle daraus in logischer Folge ableiten lassen.”
“To speak, therefore, of Marxism as a set of absolute doctrines and predictions would be ‘a half-defeat, a laying down of one’s arms’.” (Gerber, p. 24 and 208).

13. Anton Pannekoek aan Maximilien Rubel, 22 september 1953:
“Revolutionen werden von den Massen gemacht. Was in ihnen lebt und wächst durch ihre Lebenserfahrung, bestimmt ie soziale Entwicklung.”
“Gewiss, wenn zugleich aufklärende Theorie die eigene Erfahrung begleitet, könnte es glatter, regelmässiger, weniger katastrophal gehen. Aber es ist Selbstüberhebung der Intelligenz wenn sie glaubt dass ohne ihr Studium die Arbeiter keine Revolution machen können.”
“Für die grossen Bewegungen gilt: im Anfang war die Tat.”
“Die Endphase des Kapitalismus (zugleich Niedergang und Welteroberung) als gesellschaftliche Grundlage von Psychosen vieler Art.”

14. Anton Pannekoek aan Maximilien Rubel, 11 december 1953

15. Anton Pannekoek aan Maximilien Rubel, 19 mei 1954:
“Ich stelle voran, dass nur dasjenige was die Klasse selbst an klaren Erkenntnis oder klarem Empfinden in sich trägt, über die Revolution, d.h. über das entscheidet, was sie zu jeder Zeit erreichen oder verwirklichen kann.”
“Diese selbsterziehung kann die Klasse nicht durch Bücherstudium allein, sondern nur als Frucht des Kampfes (Klassenkampfes) gewinnen; praktische Erfahrungen bestimmen ihr Denken und Wissen und geben ihr instinktive Sicherheit.”
“Wie übersetzen Sie Pag. 40 Zeile 13 [Socialisme ou Barbarie, 14] von oben? Ich lese da: ‘um die Macht zu erobern brauchen wir nur eine revolutionäre Partei zu machen.’ Dies ist aber genau der Gegenteil meiner Auffassung. Da muss ein Fehler des Übersetzers durch Missverstandnis vorliegen. Ich will sagen: können wir keine sogenannte ‘revolutionäre’ Partei gebrauchen.”

16. Anton Pannekoek aan Maximilien Rubel, 23 juni 1954:
[Maximilien Rubel behaalt zijn doctoraal met een proefschrift waarin de ethiek als grondslag van de theorie van Marx wordt verdedigd, wat de pagina’s van Le Monde haalt].

17. Anton Pannekoek aan Maximilien Rubel, 19 juli 1953:
“Marxismus ist zunächst eine Wissenschaft; eine Wissenschaft der Gesellschaft, die aus dem Studium der Erscheinungen (d.h. hier der Geschichte) Schlüsse zieht, d.h. Regeln aufstellt (z.B. die bisherige Geschichte ist eine Geschichte von Klassenkämpfen, etc.) und diese Regeln anwendet auf Gegenwart und Zukunft. Er sagt daher: die ausgebeutete Klasse wird den Kampf führen gegen die ausbeutende Klasse (sie tut es schon). Also er sagt nicht: die Arbeiterklasse soll dies oder das tun; höchstens mahnt er: wollen die Arbeiter leben, oder besser, freier leben, so werden sie dies oder das tun müssen. Und noch weniger sagt er: du sollst so und so handeln.”
“Es ist daher nicht so, dass Marx den Sozialismus nur als materielle Möglichkeit darstellt; er sagt: die Arbeiter werden den Sozialismus verwirklichen; und nicht weil dieser eine ethische Notwendigkeit wäre sondern weil er eine materielle, gesellschaftliche Notwendigkeit ist, zur Sicherung ihres Lebens.”
“[...] wenn alles in der Welt strikt kausal bestimmt ist, wird ein gewisses Ereignis entweder geschehen oder nicht geschehen. Im ersten Fall ist es sicher, in 2ten unmöglich, ein drittes gibt es nicht. Sagt du also dass es nicht sicher ist, so sagst du dass es unmöglich ist.”

18. Anton Pannekoek aan Maximilien Rubel, 1 augustus 1953

19. Anton Pannekoek aan Maximilien Rubel, 11 april 1934 [=1954]:
[Notwendigkeit] “ist eine Zwischenform zwischen Ereignis und Wunsch, die das Geschehen unklar lässt.”
“Marx wies nach, dass Soz[ialismus]. für eine bestimmte Klasse notwendig sei, dass diese Klasse ihn daher wollen wird, und die Macht entwickeln wird, die ihn verwirklichen wird.”
“‘Es müss sein’ steht zwischen ‘Es soll sein’ und ‘Es wird sein’. Wenn man zweifelt and die Sicherkeit der Marx’schen These wird man das Wort Notwendigkeit gern gebrauchen, aber man soll nicht glauben damit die Marx’sche Lehre wiederzugeben.”

20. Anton Pannekoek aan Maximilien Rubel, 9 januari 1955:
[Arbeiter müssen selbst Meister über die Produktionsmittel werden; dazu:] “[...] ist kräftige und neu gerichtete Propaganda nötig für die geistige Aufklärung.”
“Allerdings sah ich damals schon in den Österreichische Marxisten die fähigen Köpfe and die die bürgerliche Welt appelieren werde in Zeiten der Not, um den Kapitalismus, reformiert, zu retten.”
“Arbeiterräte als Organisationsform ist von Massenaktion als Kampfform unzertrennbar.”

21. Anton Pannekoek aan Maximilien Rubel, 12 april 1955:
[Over Rusland 1917 en China 1949; boerenopstanden tegen het internationale kapitalisme ter vestiging van staatskapitalisme:] “Für uns im Westen wäre Staatskap[italismus].=totalitäres Regiment (trotzdem er vielleicht produktiver ist) kein Fortschritt weil er den Weg für die Arbeiter, die Herrschaft zu erobern, sperrt, oder doch jedenfalls erschwert.”
“Dieser Einfluss [des Staatskapitalismus] kann nur geschröcht [?] werden durch eine Propaganda für die völlige Meisterschaft der Arbeiter über die Produktionsmittel. Damit tritt dann eine revolutionäre Arbeiterklasse als dritte Macht auf die prinzipiell den Kapitalismus angreift gründlicher als je die Sozialdemokratie es tat; und die dadurch zugleich der kommun[istische] Propaganda den Wind aus den Segeln nimmt.”


Map 108/21 Schonberg, Szajko, 1948, 5 brieven, met Speer and Garrett, 1948, 1 brief [here missing]

 Anton Pannekoek aan Szajko Schonberg, 1948

Anton Pannekoek aan Szajko Schonberg, 2 juni 1949:
“Man soll unterscheiden zwischen Marxismus als Philosophie des grossindustriellen Proletariats, und M[arxismus]. als Lehre der Befreiung aller Ausgebeuteten, die sich an jene anschliesst, aber wenn losgelöst von ihr nu zu leicht eine bürgerliche Lehre der Rettung durch Staatshilfe, also unter neue Herrschaft, wird. Der Marxismus als proletarische Philosophie kann nur dort zum klaren Bewusstsein kommen, wo man mitten in der Welt des wachsenden industriellen Kapitalismus lebt und mitten in einen Bourgeoisie die dessen Theorie als Weltanschauung entwickelt hat, in wechselnden Formen von Materialismus und Mystizismus. Dies haben wir in den westlichen Ländern, aber das fehlt östlich von Triest-Stettin [Szczecin]. Im Osten musste die Herrschaft des Grossgrundbesitzers erst noch überwunden werden, während die Bourgeoisie noch bürgerlicher Befreiung und proletarischer Befreiung nicht so scharf empfinden konnte, und einer Revolution die im Grunde noch das erste zu tun hatte den Nahmen des zweiten gab, und dem Staatskapitalismus den Nahmen Marxismus gab.”

Anton Pannekoek aan Speer en Garret [?],12 september 1948:
“We have to consider that you and I cannot make the program for the working class; you and I cannot prescribe a mode of action as the only good and sensible way, which then the workers have only to follow. They will find out and follow their own road; pressed by practical needs and conditions; and these actions will be determined by their knowledge or lack of knowledge, their traditions and beliefs, their instincts of courage and a little bit by ideas presented by us.”


Map 108/22 Alfred Weiland, na 1945, 1 brief

 Anton Pannekoek aan Alfred Weiland, na juni 1949

Anton Pannekoek aan Alfred Weiland, ongedateerd concept, na juni 1949:
“Ich glaube nicht dass man mit einer Sammlung linker Elemente, durch Verhandlungen und Konferenzen, viel weiter kommt; das ist alles äussere Form: und auf die Grundlage, die innere Klarheit der Anschauung, kommt es an. Daher Literatur schaffen und verbreiten, einfache Schriften zusammenstellen, damit die Leser den Weg klar sehen und zu finden wissen und die Ursachen der Wirrnissen überblicken; nur so kann den Arbeitern eine Grundlage gegeben worden, damit nie wieder [?] Zutrauen zu ihrer Klasse bekommen. Was man dazu nötig hat, ist allerdings auch eine Gruppe Anhängern, sagen wir eine ‘Partei’; aber dann nicht eine die mitspielen will in der Politik, sondern eine die als eine Erzieherin auftreten will; Kenntnis, Einsicht unter den Arbeitern verbreiten, damit diese selbst ihre Aktionsformen bestimmen können. Gar nicht nötig dass man allen sich auf ein Programen geeinigt hat; vielseitige Propaganda ist sogar besser als einseitige.”
“Wirtschaftliche Notwendigkeiten setzen sich nicht automatisch sondern nur mittels Menschen durch [...].”


Map 108/23 Wiessing, na 1945, 1 brief

 Anton Pannekoek aan Maximilien Rubel, 1951-1955

Anton Pannekoek aan H.P.L. Wiessing, [n.d.]:
[Over Herman Gorter in Moskou] “In een diskussievergadering van de Komintern en de Russen moest hij zijn standpunt uiteenzetten, en sprak vooral over de rol van de boeren, in West-Europa zo anders dan in Rusland. Op een kaart, die er hing, wijzende, zei hij: hier deze lijn, van Danzig [Gdansk] naar Triest, is de scheiding; die kom je met propaganda niet over; ten Oosten zijn de boeren je helpers, want zij willen het land; ten Westen zijn de boeren je vijanden, want ze hebben het land. Er kwam een grote beweging onder het gehoor, de hoorders spraken opgewonden met elkaar, zodat het een tijdje duurde voor hij kon doorgaan. Na afloop vroeg hij aan een paar hoorders, wat dat geweest was. Het antwoord was, dat kort tevoren in de oorlog met Polen het rode leger juist daar stuitte en niet verder kon. Ze waren gewend, in de oorlogen tegen Koltsjak, Denikin en Wrangel, steeds de boeren als helpers te hebben, die achter de rug van de vijanden de verbindingen braken; nu in Polen beleefden zij dat de boeren hun verbindingen braken, zodat zij ontmoedigd en verontrust terug moesten. Nu had Gorter in zijn uiteenzetting hen voor het eerst duidelijk gemaakt, waardoor dat was gekomen.”
“Hij had daarna nog een lang gesprek met Lenin; het viel me op, zei hij mij later, dat L[enin]. alles zag van Russisch standpunt, niet van dat der wereldrevolutie; ik had vroeger gemeend in L[enin]. de leider van de wereldrevolutie te zien; maar dat was hij niet, hij was de Washington van Rusland.”


Map 109, Correspondentie van derden aan derden

 Brief van P. Dauge aan E[ugen]. Dietzgen, 1906, 1 brief [= Brief van P. Dauge aan E[ugen]. Dietzgen, op scan alleen p. 2]
 Brief van E[ugen]. Dietzgen aan E[rnst]. Mach, 1906, 1 brief [= Brief van P. Dauge aan E[ugen]. Dietzgen, on scan only p. 3]
 Brief van E[rnst]. Mach aan E[ugen]. Dietzgen, 16 juli 1906 (Gerber, p. 231)
 Brief van M. Nolli aan P[aul]. Mattick, 1948, 1 brief
 Brief van H[enk]. C[anne]. Meijer aan P[aul]. Mattick, ±1930, 1 brief


Map 110, Excerpten en citaten

 Azon, R.: “La sociologie allemande contemporaine”
 Beer, M.: Over Chartisme
 Borkenau: “The Communist International”
 Buckle, Th.H.: “History of Civilization in England”
 Carrel, Dr. A.: “L’Homme, cet inconnu”
 Cheyney, Edw.P.: “Modern English Reform”
 Cole (G.D.H.): “The structure of modern business”
 O’Donnell, P.: “Salud! An Irishman in Spain”
 Engels: “Internationales aus dem Volksstaat”
 Labor Action: Saurier-Gehirne
 Kautsky: “Neue Zeit”
 Korsch: “Over Marxisme”
 Levy, H.: “The universe of science”
 Meinecke, Fr.: “Die Entstehung des Historismus”
 Moellendorf, W. von: “Konservativer Sozialismus”
 Paul, O.: “Underground Europe calling 1942”
 Rhys Williams, A.: “The Soviets”
 Sturmthal, A.: “The tragedy of european Labour 1918-1939”
 Szabo, E.: “Neue Zeit”
 Weber, M.: “Wissenschaft als Beruf”
 Wegener, K.: Klimatologie
 Diversen: Over China
Ds. v. Blom: over zeggenschap en verantwoordelijkheid


Map 111, Allgemeine Arbeiter-Union (A.A.U.)

 Aantekeningen, handschrift


Map 112, Anthropogenese

Manuscript van H[enk]. Canne Meijer “Aantekeningen over het begrip energie” (getypt)


Map 113, Anti-militarisme

 Der Kampf gegen den Militarismus / A. Pannekoek, handgeschreven manuscript


Map 114, De arbeidersraden

 Manuscript A. Pannekoek, Nederlands, p. 1-181 (plus 2 mapjes bijvoegingen) [First page only]


Map 115, De arbeidersraden

Manuscript A. Pannekoek, Nederlands, p. 180-272


Map 116, De arbeidersraden

 Manuscript A. Pannekoek, Nederlands, p. 1-156 [First page only]


Map 117, De arbeidersraden

Manuscript A. Pannekoek, Nederlands, p. 157-303, plus Naschrift: p. 1-44


Map 118, De arbeidersraden

Manuscript A. Pannekoek, Nederlands, Naschrift: De Oorlog, p. 1-42


Map 119, De arbeidersraden

Manuscript A. Pannekoek, Nederlands, (Voorstudies?) Aantekeningen


Map 120, De arbeidersraden

Manuscript A. Pannekoek, Duits, p. 1-177, zie ook map 241


Map 121, De arbeidersraden

Manuscript A. Pannekoek, Duits, p. 178-262, zie ook map 241


Map 122, De arbeidersraden

Manuscript A. Pannekoek, Engels, Aantekeningen


Map 123, De arbeidersraden

Manuscript A. Pannekoek, Engels


Map 124, De arbeidersraden

Manuscript A. Pannekoek, Engels, Strikes.


Map 125, De arbeidersraden

Manuscript A. Pannekoek, Engels, getypt, p. 64-168 (plus hoofdstuk IV)


Map 126, De arbeidersraden

Manuscript A. Pannekoek, Engels, getypt, Hoofdstuk V


Map 127, De arbeidersraden

Manuscript A. Pannekoek, Engels, Drukproeven


Map 128, De arbeidersraden

Manuscript, Frans [door Adhémar Hennaut], getypt, p. 27-167.


Map 129, De arbeidersraden

Manuscript, Frans [door Adhémar Hennaut], getypt, p. 27-94


Map 130, De arbeidersraden

Aantekeningen, Nederlands


Map 131, De arbeidersraden

Aantekeningen, Nederlands


Map 132, De arbeidersraden

Aantekeningen, Nederlands


Map 133, De arbeidersraden

Aantekeningen, Nederlands


Map 134, De arbeidersraden

Aantekeningen, Nederlands


Map 135, De arbeidersraden

Aantekeningen, Duits


Map 136, De arbeidersraden

Notities, Nederlands


Map 137, De arbeidersraden

Notities, Nederlands


Map 138, De arbeidersraden

Bespreking (waaronder) The Changing Structure of trade Unions. An Inquiry by the I.L.P. with special reference to Ant. Pannekoek’s book, Workers’ Councils


Map 139, Atoombom

Notitie van A. Pannekoek (handschrift)


Map 140, “De Bedrijfskrant”

Notitie van A. Pannekoek (handschrift)


Map 141, Boeddhisme

Notitie van A. Pannekoek (handschrift)


Map 142, Bauernarbeit und proletarische Arbeit

Notitie van A. Pannekoek (handschrift)


Bremer Bürger-Zeiting, 23. Jahrgang, 1912, Nr. 191, Freitag 16. August, 1. Beilage, onbekende map, tussen map 142 en 147


Map 143, Chartisten-beweging

 Notities en aantekeningen van A. Pannekoek (handschrift) (zie map 221)


Map 144, Communistisch manifest

 Manuscript, geen titel
Manuscript, “Honderd jaar kommunistisch Manifest”
Aantekeningen
 Tijdschriftartikel: La Pensée maîtresse du Manifeste communiste / door M[aximilien]. Rubel, in: La Revue Socialiste


Map 145, Einheitsorganisationen

 Notitie van A. Pannekoek (handschrift)


Map 146, Erfurter Programm

 Notitie van A. Pannekoek (handschrift)


Map 147, Ethica

 Notitie van A. Pannekoek (handschrift), Kants Kategorische Imperatif Sozialismus und Ethik; Ethica; twee zonder titel


Map 148, Franse revolutie

 Twee notities van A. Pannekoek (handschrift) (betreft niet-materialistische geschiedschrijving beschouwing van Jean Jaurès, Madelin en de Franse Revolutie)


Map 149, Herman Gorter

 Manuscript van A. Pannekoek “La politique de Gorter”, Duits, 2 exemplaren (handschrift)
 Manuscript van A. Pannekoek, artikel voor Spartacus (?) (handschrift)
 Correspondentie: Aan: Redactie “La Révolution prolétarienne”, aantekening 6, 1952. Waaronder 1 artikel “la politique de Gorter” (getypt); reactie op Sal Tas (zie ook G. Walusinski)


Map 150, Groepen van Internationale Communisten (G.I.C.)

 Leitsätze über den Kampf der Arbeiterklasse gegen den Kapitalismus (manuscript van A. Pannekoek)
Notities van A. Pannekoek (handschrift)


Map 151, Jeugd

 Notities van A. Pannekoek (handschrift)


Map 152, Kerkhervorming

 Notitie van A. Pannekoek (handschrift) (Over Hildebrand)


Map 153, Lenin als Philosoph

Manuscript van A. Pannekoek (handschrift), Duits, p. 1-177, p. 1-99


Map 154, Lenin als Philosoph

Manuscript van A. Pannekoek (handschrift), Duits (gedeelte)


Map 155, Lenin als Philosoph

Manuscript van A. Pannekoek (handschrift), Engels, p. 1-101.


Map 156, Lenin als Philosoph

Manuscript van A. Pannekoek (getypt), Engels (plus aantekeningen Engels)


Map 157, Lenin als Philosoph

Aantekeningen en notities van A. Pannekoek (handschrift) (16 mapjes)


Map 157A, Lenin als Philosoph

Getypte vertaling (in het Nederlands) van Lenin als Philosoph; vertaling van Age van Agen, met verbeteringen in de hand van Anton Pannekoek
 Part 1  Part 2  Part 3  Part 4  Part 5  Part 6


Map 158, Marx en het Marxisme

 Der Marxismus / Anton Pannekoek, ongepubliceerd manuscript (blocnota) (Gerber, p. 208)


Map 159, Marx en het Marxisme

Manuscript van A. Pannekoek: "What about Marxism?"


Map 160, Marx en het Marxisme

Marx and Utopia / A. Pannekoek, ongepubliceerd manuscript


Map 161, Marx en het Marxisme

 Marx und der Marxismus / A. Pannekoek, ongepubliceerd manuscript


Map 162, Marx en het Marxisme

Der Marxismus / A. Pannekoek, ongepubliceerd manuscript
 Part 1   Part 2   Part 3   Part 4   Part 5   Part 6


Map 163, Marx en het Marxisme

 Over historisch materialisme / A. Pannekoek, ongepubliceerd manuscript


Map 164, Marx en het Marxisme

  Rosa Luxemburg. Die Akkumulation des Kapitals. Ein Beitrag zur ökonomischen Erklärung des Imperialismus
   Artikelen zonder titel / A. Pannekoek, manuscript


Map 165, Marx en het Marxisme

   Die Zusammenbruchstheorie des Kapitalismus / A. Pannekoek, manuscript


Map 166, Marx en het Marxisme

De oorlog / Anton Pannekoek, ongepubliceerd manuscript


Map 167, Marx en het Marxisme

  Marx éthicien? / A. Pannekoek, twee versies ongepubliceerd manuscript (over de opvatting van Maximilien Rubel)


Map 168, Marx en het Marxisme; psychoanalyse; Sigmund Freud en Wilhelm Reich

  [Über Triebe] / Ongepubliceerd manuscript van Anton Pannekoek
Aantekeningen over Wilhelm Reich en citaten van Sigmund Freud
  Psycho-Analyse und Gesellschaft (Marx und Freud) / A. Pannekoek, ongepubliceerd manuscript
Psychoanalyse en Marxisme / Ongepubliceerd manuscript van Anton Pannekoek


Map 169, Marx en het Marxisme, manuscripten van anderen

Historischer Materialismus / [van W. Bromme? Uitgewerkt dictaat van Anton Pannekoek?]


Map 170, Marx en het Marxisme, economische crisis, manuscripten van anderen

  Zur Marx’schen Akkumulations- und Zusammenbruchstheorie / [Paul Mattick]
Staatskapitalismus und Wirtschaftkrise / [C. Steuermann?, Paul Mattick?]
Einige kritische Bemerkungen zum Sternberg-Artikel / C. Steuermann
[The last two titles are missing here]


Map 171, Marx en het Marxisme, manuscripten van anderen

 Stellingen betreffende Kapitalistische en Communistische productie
  De Nieuwe Wereld / [H. Canne Meijer?]


Map 172, Marx en het Marxisme

Aantekeningen van Anton Pannekoek over historisch materialisme (cursus: Historischer Materialismus, Philosophie; Ethik, Religion, Montesquieu, Rousseau, Owen)

 Historischer Materialismus
 Philosophie
 Ethik
 Religion
  Politik - Montesquieu
 Politik - Rouseau
 Politik - Owen
 Politik - Proudhon
 Politik - Rouseau
 Second scan, all in one file:  Aantekeningen van Anton Pannekoek over historisch materialisme


Map 173, Marx en het Marxisme

 Der proletarische Klassenkampf ; Skizze nach Vortragen von A. Pannekoek, 2 S., Druck Offenbacher Abendblatt G.m.b.H., ohne Jahr.
 Second scan:  Marx en het Marxisme (some bad scans)


Map 174, Marx en het Marxisme

 Aantekeningen van A. Pannekoek over historisch materialisme (diversen) (13 mapjes) [Last page missing]


Map 175, Marx en het Marxisme

  Cursus over historisch materialisme / Anton Pannekoek (doorslag typemachine)
 Second scan:  Marx en het Marxisme


Map 176, Marx en het Marxisme

Cursus over historisch materialisme (Die Philosophie) / A. Pannekoek


Map 177, Marx en het Marxisme

(drukproef blad) betreffende historisch materialisme / A. Pannekoek


Map 178, Marx en het Marxisme

Aantekeningen: 4 cahiers aantekeningen over Economie (waarvan 2 betreffende “Wertlehre”)

 Cahier 1: Wertlehre I
 Cahier 2: Wertlehre II
 Cahier 3: Marx Economie
 Cahier 4: [No title]


Map 179, Marx en het Marxisme

 Aantekeningen: Cursus kapitalisme? Marx en het Marxisme
Failed scan


Map 180, Marx en het Marxisme

 Drie mapjes aantekeningen over economie;
a) Hilferding’s “Böhm-Bawerks Marx-kritik”,
b) cyclische crises, c) Das Kapital
 Second scan:  Marx en het Marxisme [Last page(s) missing]


Map 181, Marx en het Marxisme

Aantekeningen over: conjunctuur, imperialisme, diversen
 Conjunctuur
 Aantekeningen Duitse tijd 1906-1914
 Imperialisme


Map 182, Marx en het Marxisme

Aantekeningen over diversen: Polemiek met Dr. Tobi, (over de macht van Kleine groepen economische machthebbers) en over geld
 Dr. Tobi
 Das Geheimnis des Geldes


Map 183, Marx en het Marxisme

 Religion
 Pressekorrespondenz, Nr. 239, August 1912, Der Kampf gegen Religion und Kirch
 Marxisme
 Marx und der Marxismus
 Atheism
 Paul Frohlich, Zur Krise des Marxismus (1949)
 Marx-Bakunin
 Marxisme
 Gelukstelegram van Garmt Stuiveling te Hilversum, 2 januari 1947 voor de verjaardag van Anton Pannekoek, met achterop aantekeningen over het Marxisme
 Second scan, all in one file:  Marx en het Marxisme


Map 184, München

 Notitie van A. Pannekoek over “Das Abkommen in München” [1938]
 Second scan:  München


Map 185, Napoleon

 Aantekeningen over Napoleon van A. Pannekoek
 Second scan:  Napoleon


Map 186, “De Nieuwe Tijd”

 Ontwerp-circulaire door Henriette Roland Holst (1916) met aantekeningen van A. Pannekoek en H. Gorter
 Second scan:  Nieuwe Tijd


Map 187, Onderwijs

 Correspondentie: aan J.M. Burgers. g.d., 1 brief
Manuscript De Opbouw-school
Aantekeningen: 5 mapjes


Map 188, Philosofie, Ortega y Gasset

 Aantekeningen over “El Tema de nuestro tiempo”


Map 189, Philosophie

Manuscript van A. Pannekoek (getypt), Kants Philosophie und der Marxismus
 Part 1   Part 2   Part 3   Part 4


Map 190, Philosophie [te controleren]

 Joseph Dietzgen (1828-1888), getypt, manuscript van A. Pannekoek (?) (of van Adler?)
 Second scan:  Dietzgen
   Gedrukt: Inleiding van A. Pannekoek “Einleitung”
 Second scan:   Einleitung
   “Das Wesen der menschlichen Kopfarbeit” (von J[oseph]. Dietzgen)
  “Das Kapital und Marx” (von J[oseph]. Dietzgen)
 “Der wissenschaftliche Sozialismus” (von J[oseph]. Dietzgen)
 “E.D’s. Ansicht über das Vorwort von Xy zu Joseph Dietzgens Wesen der menschlichen Kopfarbeit” bzw. Erkenntnislehre


Map 191, Philosofie

 Dialektisch Materialisme / Manuscript van A. Pannekoek
 Second scan:  Dialektisch materialisme


Map 192, Philosofie

 Society and Mind in Marxian Philosophy / Manuscript van A. Pannekoek
 Second scan: Society and mind


Map 193, Philosofie

Glossen zu Stirners “Der Einzige und sein Eigentum” / Manuscript van E[ugen]. Dietzgen
 Part 1  Part 2  Part 3  Part 4 


Map 194, Philosofie

Sein und Schein. Eine marxistische Studie über das Verhältnis von Realität und Ideologie / Manuscript van W[illy]. Huhn (Benevens brief van W[illy]. Huhn aan [Henk] Canne Meijer, ±1948?)
 Part 1  Part 2  Part 3 (Met brief van Eduard Fuchs, Zehlendorf)  Part 4 


Map 195, Philosofie

Aantekeningen [van A. Pannekoek] betreffende kennistheorie; betreffende algemeen schema over Kant en het socialisme; over Kant-college (handschrift)
 Part 1  Part 2  Part 3  Part 4


Map 196, Philosofie

 Diverse notities [van A. Pannekoek] (drie mapjes) (handschrift)


Map 197, Philosofie

 Aantekeningen [van A. Pannekoek] Philosophie en Socialisme (handschrift)


Map 198, Propaganda

 Aantekeningen van A. Pannekoek (handschrift)


Map 199, Psychologie

 Notitie van A. Pannekoek (handschrift)


Map 200, Radek-Commissie 1912

Urteil des Parteigerichts in Sachen Radek; zeven mapjes betreffende Radek-onderzoek; kranten betreffende Radek-geval; brochure: Der Fall Radek; Aktenstücke zum Fall Radek
 Part 1   Part 2   Part 3   Part 4   Part 5   Part 6   Part 7   Part 8


Map 201, Rood China

 Aantekening van A. Pannekoek


Map 202, Rusland

Over Rusland, Manuscript van A. Pannekoek
 Part 1   Part 2   Part 3   Part 4   Part 5


Map 203, Rusland

Over Rusland, Manuscript van onbekende auteur (p. 1 ontbreekt) [1928]
 Part 1   Part 2   Part 3   Part 4   Part 5   Part 6   Part 7   Part 8   Part 9   Part 10


Map 204, Rusland

 Aantekeningen van A. Pannekoek


Map 205, Rusland

 Notitie van A. Pannekoek


Map 206, S.D.A.P.

 Congres (fragment) 1899, Mededelingen van de Federatie Amsterdam S.D.A.P. (1908-1909)


Map 206A, S.D.A.P.

S.D.A.P. Partijstrijd, Scheuring 1909 , K.K., aantal 15
 Part 1   Part 2   Part 3   Part 4   Part 5   Part 6   Part 7   Part 8   Part 9   Part 10


Map 206B, S.D.A.P.

S.D.A.P. Partijstrijd, Scheuring 1909
 Part 1   Part 2   Part 3   Part 4   Part 5   Part 6   Part 7   Part 8   Part 9


Map 207, S.D.A.P.-S.D.P.

Die Spaltung i[n]. d[er]. holländischen Partei / Manuscript van A. Pannekoek
De politieke toestand in Holland / Manuscript van D[avid].J. Wijnkoop
(Met commentaar van W[illem]. v[an] Ravesteyn)
 Part 1   Part 2   Part 3   Part 4   Part 5


Map 208, S.D.P., Strijd in de

 Troelstra-Wijnkoop / Manuscript (getypt) van H[erman]. Gorter
Manuscript van H[erman]. Gorter (ingezonden artikel?), sept. 1918


Map 209, Spoorwegstaking 1903

Waarom afkeuring / Anton Pannekoek, ongepubliceerd artikel bestemd voor Het Volk [1903] (Gerber, p. 210), plus brief van A. Pannekoek aan Redactie
Correspondentie: Troelstra aan A. Pannekoek 1903, 5 brieven; A. Pannekoek aan Troelstra 1903, 3 brieven
 Part 1   Part 2


Map 210, Structuur en ontwikkeling van maatschappij en staat

Der Kapitalismus / Manuscript van A. Pannekoek (handgeschreven)
 Part 1   Part 2   Part 3   Part 4   Part 5


Map 211, Structuur en ontwikkeling van maatschappij en staat

 The Root is social man / Manuscript van A. Pannekoek (handgeschreven en getypt)


Map 212, Structuur en ontwikkeling van maatschappij en staat

 Verhandeling over het kapitalisme / Manuscript van A. Pannekoek (handgeschreven)


Map 213, Structuur en ontwikkeling van maatschappij en staat

 De Toekomst der beschaving / Manuscript van A. Pannekoek (handgeschreven)


Map 214, Structuur en ontwikkeling van maatschappij en staat

 Zonder titel / Manuscript van A. Pannekoek (handgeschreven)


Map 215, Structuur en ontwikkeling van maatschappij en staat

 Zonder titel / Manuscript van A. Pannekoek (handgeschreven)


Map 216, Structuur en ontwikkeling van maatschappij en staat

 Kapitalistische opbouw / Manuscript van A. Pannekoek (handgeschreven)


Map 217, Structuur en ontwikkeling van maatschappij en staat

 The certainty of socialism / Aantekeningen van A. Pannekoek (handgeschreven)
 Second scan:  The certainty of socialism


Map 218, Structuur en ontwikkeling van maatschappij en staat

Marx en de staat / Aantekeningen en manuscript van A. Pannekoek (handgeschreven, in blocnote)
  Part 1   Part 2   Part 3   Part 4   Part 5


Map 219, Structuur en ontwikkeling van maatschappij en staat

Part 1 Zonder titel / Aantekeningen van A. Pannekoek (handgeschreven)
 Part 1   Part 2   Part 3


Map 220, Structuur en ontwikkeling van maatschappij en staat

 Zonder titel / Aantekeningen van A. Pannekoek (handgeschreven)


Map 221, Structuur en ontwikkeling van maatschappij en staat

 Aantekeningen betreffende Chartisme (zie map 143)


Map 222, Structuur en ontwikkeling van maatschappij en staat

 Aantekeningen betreffende Franse revolutionaire bewegingen / Aantekeningen van A. Pannekoek (handgeschreven)


Map 223, Structuur en ontwikkeling van maatschappij en staat

Aantekeningen voor diverse voordrachten in Leiden / Aantekeningen van A. Pannekoek (handgeschreven)
 Part 1   Part 2   Part 3   Part 4   Part 5   Part 6   Part 7   Part 8


Map 224, Structuur en ontwikkeling van maatschappij en staat

 Aantekeningen Leidse cursus: Kapitalisme / Aantekeningen van A. Pannekoek (handgeschreven)


Map 225, Structuur en ontwikkeling van maatschappij en staat

 Aantekeningen Ontwikkeling van de Maatschappij / Aantekeningen van A. Pannekoek (handgeschreven)
(Kapitalisme en socialisme) (Sociale Revolutie) (Klassen) (10 mapjes)


Map 226, Structuur en ontwikkeling van maatschappij en staat

 Aantekeningen betreffende ideologie en traditie; Een studie over maatschappij en recht; De ondergang der slavernij in de Oudheid / Aantekeningen van A. Pannekoek (handgeschreven)


Map 227, Structuur en ontwikkeling van maatschappij en staat

 Zonder titel / Aantekeningen van A. Pannekoek (handgeschreven)


Map 228, Structuur en ontwikkeling van maatschappij en staat

 Die Entwicklung der menschlichen Gesellschaft / Aantekeningen van A. Pannekoek (handgeschreven)


Map 229, Structuur en ontwikkeling van maatschappij en staat

 Aantekeningen: voor “Umwälzungen in der Zukunftstaat” (?) / Aantekeningen van A. Pannekoek (handgeschreven)


Map 230, Structuur en ontwikkeling van maatschappij en staat

Aantekeningen betreffende Handelspolitiek; Directe en indirecte belastingen; sociale wetgeving; wetgeving; Reichsvereinsgesetz; imperialisme; diversen / Aantekeningen van A. Pannekoek (handgeschreven)
 Part 1   Part 2   Part 3   Part 4


Map 231, Structuur en ontwikkeling van maatschappij en staat

 [Zonder titel] / Aantekeningen van A. Pannekoek (handgeschreven)


Map 232, Structuur en ontwikkeling van maatschappij en staat

 [Zonder titel] / Aantekeningen van A. Pannekoek (handgeschreven)


Map 233, Structuur en ontwikkeling van maatschappij en staat

 [Zonder titel; lijst van onderwerpen] / Aantekeningen van A. Pannekoek (handgeschreven)


Map 234, Structuur en ontwikkeling van maatschappij en staat

 [Over ontwikkeling bij dier en mens] / Aantekeningen van A. Pannekoek (handgeschreven)


Map 235, Structuur en ontwikkeling van maatschappij en staat

 [Klassen natuur, lesrooster] / Aantekeningen van A. Pannekoek (handgeschreven) (16 mapjes)


Map 236, Structuur en ontwikkeling van maatschappij en staat

Kursus über die Reichspolitik / Aantekeningen van A. Pannekoek (handgeschreven)
 Part 1   Part 2   Part 3


Map 237, Studiecentrum voor Maatschappelijke Problemen

Memorandum betreffende problemen van maatschappelijke organisatie
 Part 1   Part 2   Part 3


Map 238, Vakverenigingen

 Diverse notities van A. Pannekoek (handgeschreven)


Map 239, Vluchtelingenprobleem

Lettre de Demission de James G. Mc. Donald, 27-12-1935
 Part 1   Part 2   Part 3


Map 240, Alfred Weiland

Correspondentie: A. Pannekoek aan A. Weiland, 1948-1950, 26 brieven, vergelijk map 99 en 108 [te controleren]
 A. Pannekoek an Alfred Weiland, April 20, 1948
 A. Pannekoek an Alfred Weiland, Mai 26, 1948 [Volgorde!]
 A. Pannekoek an Alfred Weiland, Juli 7, 1948
 A. Pannekoek an Alfred Weiland, August 19, 1948
 A. Pannekoek an Alfred Weiland, August 26, 1948
 A. Pannekoek an Alfred Weiland, September 18, 1948, mit: Leitsätze über den Kampf der Arbeiterklasse gegen den Kapitalismus ; Zusammengefasst nach den Anschauungen der holländische Gruppe internationaler Rätekommunisten
 A. Pannekoek an Alfred Weiland, 1948, Postkarte, andere Seite fehlt
 A. Pannekoek an Alfred Weiland, Dezember 3, 1948, letzte Seite fehlt
 A. Pannekoek an Alfred Weiland, Dezember 20, 1948
 A. Pannekoek an Alfred Weiland, Dezember 23, 1048
 A. Pannekoek an Alfred Weiland, Januar 14, 1949
 A. Pannekoek an Alfred Weiland, Januar 18, 1949
 A. Pannekoek an Alfred Weiland, Februar 10, 1949
 A. Pannekoek an Alfred Weiland, Februar 16, 1949, Postkarte
 A. Pannekoek an Alfred Weiland, Februar 22, 1949
 A. Pannekoek an Alfred Weiland, März 28, 1949
 A. Pannekoek an Alfred Weiland, Anfang Mai 1949, einige Wochen später 17. Mai beendeet [Volgorde! Dubbelen van volgende brief]
 A. Pannekoek an Alfred Weiland, Juni 26, 1949
 A. Pannekoek an Alfred Weiland, August 20, 1949
 A. Pannekoek an Alfred Weiland, September 28, 1949, Postkarte
 A. Pannekoek an Alfred Weiland, Oktober 20, 1949
 A. Pannekoek an Alfred Weiland, 9 November 1949, Postkarte
 A. Pannekoek an Alfred Weiland, Januar 9, 1950
 A. Pannekoek an Alfred Weiland, Mai 9, 1950
 A. Pannekoek an Alfred Weiland, Juni 8, 1950
 A. Pannekoek an Alfred Weiland, August 9, 1950
 Second scan in two files:  Part 1   Part 2


Map 241, Alfred Weiland

Manuscript van A. Pannekoek “De arbeidersraden”, Duits (niet volledig), 185 p., zie ook map 220-221
 Part 1   Part 2   Part 3   Part 4   Part 5   Part 6   Part 7


Map 242, Wereldoorlog I

 Notities van A. Pannekoek (handgeschreven)


Map 243, Wetenschap en maatschappij

 The scientist Revolt / Manuscript van A. Pannekoek (handgeschreven)


Map 244, Wetenschap en maatschappij

 Wetenschap en maatschappij / Manuscript van A. Pannekoek (getypt)


Map 245, Wetenschap en maatschappij

 Sozialismus / Manuscript van A. Pannekoek (handgeschreven)


Map 246, Wetenschap en maatschappij

 Aantekeningen over wetenschap en maatschappij


Map 247, De strijd der arbeiders

 Some remarks on parlementarism / manuscript van A. Pannekoek (handgeschreven)


Map 248, De strijd der arbeiders

 Die Klassen / manuscript van A. Pannekoek (handgeschreven)


Map 249, De strijd der arbeiders

 Der Kampf der Arbeiterklasse / manuscript van A. Pannekoek (handgeschreven)


Map 250, De strijd der arbeiders

 Thesis on the fight of the working class against capitalism / manuscript van A. Pannekoek (handgeschreven)


Map 251, De strijd der arbeiders

 The failure of the working class / manuscript van A. Pannekoek (handgeschreven)


Map 252, De strijd der arbeiders

 Die Eroberung der politischen Herrschaft / manuscript van A. Pannekoek (handgeschreven)


Map 253, De strijd der arbeiders

 Die erste Internationale / manuscript van A. Pannekoek (handgeschreven)


Map 254, De strijd der arbeiders

 Ein halbes Jahrhundert Internationale / manuscript van A. Pannekoek (handgeschreven)
Die Armee des Kapitalismus / manuscript van A. Pannekoek (handgeschreven)


Map 255, De strijd der arbeiders

The workers’ way to freedom / manuscript van A. Pannekoek (handgeschreven) (+ brief aan P. Mattick?) (Gerber, p. 178 and 232).
 Part 1   Part 2   Part 3   Part 4

Of this pamphlet, 6 chapters were slightly reworked as articles for the International Council Correspondence:

  • ICC, vol. 1, no. 12, October 1935 contains “The Intellectuals” which appears as the 8th chapter of the manuscript titled “The Intellectual Class”;
  • ICC, vol. 2, no. 2, January 1936 contains “Trade Unionism” which appears as the 3rd chapter of the manuscript titled the same;
  • ICC, vol. 2, no. 5, October 1936 contains “Workers’ Councils” which appears as the 10th chapter of the manuscript titled “The Workers’ Councils”;
  • ICC, vol. 2, no. 6, May 1936 contains “The Power of the Classes” which appears as the 2nd chapter of the manuscript titled the same;
  • ICC, vol. 2, no. 7, June 1936 contains “On the Communist Party” which appears as the 6th chapter of the manuscript titled “The Communist Party”; and finally
  • ICC, vol. 2, no. 8, July 1936 contains “The Role of Fascism” which appears as the 7th chapter of the manuscript titled “Fascism”.

Also see the following items from the correspondence between Anton Pannekoek and Paul Mattick:

  • In a letter dated May 27, 1934 (Map 043A, 01.), Mattick writes to Pannekoek: “Ich hoffe, dass Sie Zeit finden werden, für uns die erwünschte Broschüre zu schreiben und ich hoffe, dass Sie uns bald eine beatimmte Zusage mach.”
  • In a letter dated December 10, 1934 (Map 108/12, 01.), Pannekoek writes to Mattick: “Ich erhielt in Sommer von Ihrnen, und von dem der U.W.P., eine Aufforderung eine klein Schrift über Grundslagen unseres Kampfes abzufassen. Ich habe damals nicht geantwortet, und die Antwort immer aufgeschoben, weil ich hoffte die Zeit zu finden, also zustimmend antworten ru können. Aber es ging nicht. Nun ist aber einer meiner Freunde damit beschäftigt, und ich glaube es wird in einigen Monaten so weit sein, dass es Ihnen zugeschickt werden kann.”
  • In a letter dated April 13, 1935 (Map 108/12, 02.), Pannekoek writes to Mattick: “I wrote you that one of our groups, who knows theory and practice well, was occupied with writing a booklet on the new principles of working class movement, which could serve you for your propaganda. It is ready now and I received it; it must be revised still and typed. […] It is less adapted to the immediate situation of just this year [1935] but treats the general principles of the working class fight for freedom. […] viewing matters from a more remote and more general standing point. Its sole aim is to bring clearness to the workers, speaking only to them as a class, dealing with the great fight of the class only, treating its basis, its different methods, criticizing trade unionism, socialism, the communist party as insufficient and obsolete means. […] I think it will render a great service to the American workers, if this booklet will be brought into their hands, published by your party or by some else (but I do not know of any groups with the principles of which it is so much concording [sic]), so that these ideas may take a firm holding in their heads and hearts.”
  • In a letter dated June 14, 1935 (Map 108/12, 03.), Pannekoek writes to Mattick: “Mit ein paar Tagen erhalten Sie das Manuscript. Ich möchte dazu noch einige Dinge im Voraus bemerken. Damit wir wissen, das es richtig angekommen ist, bitte ich sofort nach Empfang eine kurze Nachricht, dass die es erhalten haben, zu schichen an die Adresse.
    “[...] Da ich selbst verreisen muss ins Ausland ist meine Adresse während vier Monate wechselnd und unsicher. Weiter möchte ich bitten bei Druck und Komektur sehr sorgfältig zu verfahren; es sind die Gedanken oft sehr kondensiert, so dass eine kleine Umstellung, oder Fortlassen oder Einsetren eines Komma's den Sinn ändert. Wir haben es gleichsam Wort für Wort mit dem Autor durch genommen, damit es richtig alles ausdrückt. [...] Der Grundgedanke ist: alle bisherige Arbeiterbewegung wird als stufen der Entwicklung behandelt, deren Notwendigkeit, aber dann deren Schwäche und Verfehlen demonstriert werden, um zu neueren Formen des Kampfes zu führen.”
  • In a letter dated November 22, 1935 (Map 108/12, 04.), Pannekoek writes to Mattick: “Als ich vor einiger Zeit von der Reise zurückkam, erhielt ich [...] Ihren Brief mit Mitteilung dass Sie das MS [manuskript] in guter Ordnung erhalten hatten, und daas es in dem nächslen Winter zur Duchlegung kommen könnte. Wäre es Ihnen bequem (wenn wenigstens Zeit dass ist) dass mir ein Correctur bogen geschickl wird, damit ich die proofs noch sorgfältig durchsehe und korvigiere? Es müsste in einem geschlossenen Brief stattfinden; und es gehen damin natürlich einige Wochenhin. Es kommt bei der gedrängten Dar., stellung – sie ist ja nicht zum zaschen Durchfliegen sondern zu ruhigem Lesen und Uberdenken da – sehr auf dem genauen Wortlaut (sogar auf die richtig en Komma's) an. Da aber das MS [manuskript], so viel ich mich erinnere, deutlich ist, könnte dise sorgfalt natürlich auch bei Ihnen selbst angewandt werden; ich bin aber gerne bereit.”
  • In a letter dated December 25, 1935 (Map 108/12, 05.), Pannekoek writes to Mattick: “Ihren Brief vom 6 Dezember habe ich erhalten. Sie schreiben darin dass die von uns gesandte Broschüre, nach dem Urteil einiger Genossen, stilistisch umgearbeitet zuerden müsse. Ich bin nicht ganz sicher, was darunter verstanden werden mus. Wie ich Ihen schrieb habe ich mit dem Verfasser Satz für Satz durchgenommen, damit genau da steht was zu sagen nötig ish [...] Die Schrift ist der Niederschlag einer langen Praxis und Erfahrung in der Arbeiterbewegung und in der Theorie; der Verfasser hat die Kämpfe erst in der alten S.D. später in der K.P., dann in den nachherigen Oppositions bewegungen mitgemacht, kann als tüchtiger Kenner des Marxismus gelten und giebt hier gleichsam das Fazit der bis herigen Anbeiterbewegung als Richtlinie für die kommende Arbeitetbewegung in Amerika.”
  • In a letter dated February 2, 1936 (Map 108/12, 06.), Pannekoek writes to Mattick: “I received your letter of Jan 10th […] I understand the difficulty when you say there is no money to have the paper printed. But, may I ask then, when money for printing propaganda-pamphlets is lacking, why then ask us to write one for you? It has taken us a large deal of time that else could have been used in other ways. Certainly, it was a pleasure for us to do this work for the American working class, to assist you in your propaganda; it was a satisfaction to know that these fundamental principles could be brought to them. But when it can be printed only in an impaired form, then this satisfaction disappears.”

Map 256, De strijd der arbeiders

 [over communisme als strijd en maatschappelijke organisatie] / manuscript van A. Pannekoek (handgeschreven)


Map 257, De strijd der arbeiders

 Over partij en klasse / manuscript van A. Pannekoek (handgeschreven)


Map 258, De strijd der arbeiders, manuscripten van anderen

Arbeiterbewegung und Kapitalismus / door W[illy]. Huhn, 1935
 Part 1   Part 2


Map 259, De strijd der arbeiders, manuscripten van anderen

Die inneren Kämpfe um die sozialdemokratische Taktik / [Auteur onbekend] (Hoofdstuk van uitgebreider manuscript)
 Part 1   Part 2   Part 3


Map 260, De strijd der arbeiders, manuscripten van anderen

Over crisis en oude en nieuwe arbeidersbeweging / [Auteur onbekend] (Gedeelte van typescript, met aantekeningen van A. Pannekoek)
 Part 1   Part 2


Map 261, De strijd der arbeiders

 Notities van A. Pannekoek (twee mapjes) / manuscript van A. Pannekoek (handgeschreven)


Map 262, De strijd der arbeiders

Notities en aantekeningen, betreffende geschiedenis der proletarische klassenstrijd / manuscript van A. Pannekoek (handgeschreven)


Map 263, De strijd der arbeiders

Aantekeningen betreffende parlementarisme / manuscript van A. Pannekoek (handgeschreven)


Map 264, De strijd der arbeiders

Aantekeningen betreffende syndicalisme / manuscript van A. Pannekoek (handgeschreven)


Map 265, De strijd der arbeiders

Aantekeningen betreffende revisionisme en radicalisme / manuscript van A. Pannekoek (handgeschreven)


Map 266, De strijd der arbeiders

Aantekeningen over de strijd der arbeiders; Europa; plan-economie; socialisme / manuscript van A. Pannekoek (handgeschreven)


Map 267, De strijd der arbeiders

Aantekeningen betreffende verovering politieke macht; parlementarisme / manuscript van A. Pannekoek (handgeschreven)


Map 268, De strijd der arbeiders

Aantekeningen over geweld / manuscript van A. Pannekoek (handgeschreven)


Map 269, De strijd der arbeiders

Aantekeningen over diversen / manuscript van A. Pannekoek (handgeschreven)


Map 270, De strijd der arbeiders

Aantekeningen over marxisme, socialisme / manuscript van A. Pannekoek (handgeschreven)


Map 271, De strijd der arbeiders

Aantekeningen over politieke strijd; doel van onze strijd / manuscript van A. Pannekoek (handgeschreven); (7 mapjes)


Map 272, Manifesten

[Ontwerp-manifest S.D.P. in de hand van A. Pannekoek] (1915)
I.v.m. de arrestatie van 5 sociaal-democratische afgevaardigden in de Doema = Rusland.


Map 273, Kranten-artikelen van A. Pannekoek

Artikel van A. Pannekoek (foto-copie) Rosa Luxemburg: “Die Akkumulation des Kapitals”


Map 274, Kranten-artikelen van A. Pannekoek

(In de Neue Zeit en andere Duitse sociaal-democratische bladen)
Energie und Wirtschaft
Ein theoretischer Kulturkampf, 19-2-1909
Sozialismus und Anarchismus
Die Entwicklung des Weltalls
Die Entwicklung des Weltalls
Die Entwicklung des Weltalls
Die Entwicklung des Weltalls
Die Entwicklung des Weltalls
Die Entwicklung des Weltalls
Die Entwicklung des Weltalls
Die Entwicklung des Weltalls
Historischer Materialismus und Religion
Historischer Materialismus und Religion
Marxismus und Teleologie
Monarchismus und Sozialdemokratie
Entstehung und Entwicklung der Menschheit
Klassenwirtschaft und Philosophie
Energie und Wirtschaft
Das Wesen der Religion
Discussies over Philosophie en socialisme (contra-pro Bolland) in Delfts Studenten Weekblad (1901/1902) en Minerva (Algemeen Nederlandsch Studenten Weekblad) februari 1904


Map 275, Krantenartikelen

Katalogus van Kranten geschonken aan I.I.S.G. door A. Pannekoek
Diverse kranten (voornamelijk Duitse) uit de periode 1909-1912, waarin artikelen van A. Pannekoek


Map 275A, Kranten- en tijdschriftartikelen

a. Akademiker-debatte (24-6-1909 - 19-4-1910)
1. Nochmals: Partei und Akademiker, van K.H. (K. Horner = A. Pannekoek), in: Arbeiter-Zeitung, 18-6-1909
2. Gradnauers demokratische Illusionen / A. Pannekoek, in: Leipziger Volkszeitung, 22-12-1909
3. Kritik? / A. Pannekoek, in: Dresdner Volkszeitung, 21-1-1910
b. Deventer-kongres 1909, in: Volkswacht, 17-3-1909
c. Parlamentarismus und Massenstreik (4-11-1910 - 5-12-1910)
1. Die Machtmittel des Proletariats / A. Pannekoek, in: Schwäbische Tagwacht, 4-11-1910
2. Alte oder neue Taktik, I en II / K.H. [Karl Horner = Anton Pannekoek], in: Schwäbische Tagwacht, d.d. 12 en 14-11-1910
3. Parlamentarismus und Massenstreik / A. Pannekoek, in: Schwäbische Tagwacht, 2 en 3 dec. 1910
d. Gewerkschaftliche Demokratie / A. Pannekoek, (23-12-1910 - 2-1-1911) [Een artikel onder deze titel van A. Pannekoek in Bremer-Burgerzeitung, (?) van 2-1-1911]


Map 275B, Kranten- en tijdschriftartikelen

e. Tegen de vakbondsdemocratie (14-1-1911 - 26-2-1911) (4 artikelen)
f. Massen und Führer (3-3-1911)
g. Bericht vom Parteitag in Jena (27-9-1911)
h. Staatsmonopole und Sozialismus (12-3-1912)
i. Imperialisme en revolutionaire taktiek in de arbeidersbeweging (18-7-1912)
j. Kwestie royement Hildebrand (13-5-1912 - 17-10-1912)


Map 275C, Kranten- en tijdschriftartikelen

k. Die Arbeitermasse und die Partei-organisation (22-6-1912 - 28-6-1912)
l. Kautsky über die neue Taktik (10-9-1912 - 12-9-1912), 3 artikelen van A. Pannekoek
m. Arbeiders en intellectuelen, Het Volk, 16-4-1900
n. Lehrkurse zur Arbeiterbildung (o.a. van Pannekoek), 1910
o. Over Jozef Dietzgen, 22 en 23-3-1912, Vorwärts
p. Diversen


Map 275D, Kranten- en tijdschriftartikelen

Remark on equality, in: Left, no 154, Nov. 1949, p. 182-188


Map 276, Foto’s

Foto E[ugen]. Dietzgen en [Karl?] Kautsky
Kranten-foto’s (Troelstra op het Loo)
Foto Marx
Groepsfoto bij het [huis?] van Anton Pannekoek met Anna Nassau Noordewier, Delft, 15 juli 1903


Map 277, Varia

Proposed test book. For the use of students in social study course


Map 277A, Varia

Benoeming A. Pannekoek tot hoogleraar, K.K. 1919


Map 278, Varia

Aanslagbiljet Personele Belastingen, 1915, 1916


Map 279, Varia

Geadresseerde niet-verzonden enveloppen


Map 280, Varia

Diversen


Map 281, Varia

A. Pannekoek, Zeitungskorrespondenz. 1908-1910, 2 delen, see for the articles: Zeitungskorrespondenz.


Map 282, Varia

A. Pannekoek, Korrespondenz-Artikel. 1910-1914, 5 delen, see for the articles: Zeitungskorrespondenz.


Map 283, Aanvulling

Herinneringen uit de arbeidersbeweging


Map 284, Aanvulling

Kopieën (getikt, ongekollationeerd) Sterrenkundige Herinneringen


Map 285, Aanvulling

Kopieën (getikt, ongekollationeerd) Sterrenkundige Herinneringen


Map 286, Aanvulling

Manuscripten betreffende Philosophie I


Map 287, Aanvulling

Manuscripten betreffende Philosophie I


Map 288, Aanvulling

11 schriftjes met beschouwingen over cultuur + 1945, waaronder: Beschavingen / Anton Pannekoek, ongepubliceerd manuscript


Map 289, Aanvulling

Lenin als Philosoph (kopie)
Artikelen van A[nton]. P[annekoek]. (origineel)


Map 290, Aanvulling

Idem (gedrukt in kopie)


Map 291, Aanvulling

Aantekeningen en artikelen, onder andere Dagboek aantekeningen


Map 292, Aanvulling

Correspondentie met familieleden (kopieën)
Correspondentie originelen:
brief Jenne Clinge Doorenbos betreffende intellectuele schoonheid (kopie)
Sterrenkundige bibliografie
Artikelen betreffende leven Pannekoek


Map 293, Aanvulling

Diversen onder andere korr. boek


Map 294, Aanvulling

Annex: Stukken afkomstig van A.J. Pannekoek:
Brief van A. Pannekoek, 1914
Tekst rede A. Minnaert bij crematie A. Pannekoek, 1960
Correspondentie met auteurs, die over A. Pannekoek hebben gepubliceerd; documentatie


Map 295, Aanvulling 2003

Brieven van Carl Dantz, Rudolf Franz, Anna Sonnemann en familieleden in Bremen. 1910-1954


Map 296, Aanvulling 2003

Brief van Wies Gorter-Cnoop Koopmans aan Anton Pannekoek 1912 en enkel stukken betreffende nalatenschap van Herman Gorter, z.j.


Map 297, Aanvulling 2003

Brief van Chr. van der Kolk aan Anton Pannekoek, 1893


Map 298, Aanvulling 2003

Brieven van Henriette Roland Holst aan Anton Pannekoek, 1907, 1942, 1947-1948 en z.j.


Map 299, Aanvulling 2003

Brief van Josef Strasser aan Anton Pannekoek, 1912


Map 300, Aanvulling 2003

Brieven van Ben Sijes aan Mevrouw Ten Houten-Pannekoek, 1970, 1973


Map 301, Aanvulling 2003

Aantekeningen van A. Pannekoek, z.j.


Map 302, Aanvulling 2003

Diverse documentatie, 1910, 1919, 1952, 1984


Map 303, Aanvulling 2006

Stukken betreffende de tegemoetkoming in de studiekosten van A. Pannekoek en vervolgens zijn benoeming en salariëring bij de Rijkssterrewacht te Leiden, 1893-1896, 1898, 1903-1904


Map 304, Aanvulling 2006

Stukken betreffende de pensioenaanvrage van A. Pannekoek bij de Pensioenraad en stukken benodigd voor deze aanvrage, 1898, 1906, 1915-1919, 1925, 1931, 1936, 1941-1942, 1948


Map 305, Aanvulling 2006

Bewijzen van lidmaatschap van A. Pannekoek en J.M. Noordewier van de SDAP afdeling Leiden, 1899, 1901


Map 306, Aanvulling 2006

Uittreksel uit het Huwelijksregister betreffende het huwelijk van Antonie Pannekoek en Johanna Maria Noordewier, 1903


Map 307, Aanvulling 2006

Huurverdrag betreffende een door Erich Köhn van 1 januari 1907 tot 1 april 1908 aan A. Pannekoek en zijn echtgenote verhuurde woning in Berlijn-Zellendorf, 1906


Map 308, Aanvulling 2006

Rechnungs-Buch für Herrn Dr. Anton Pannekoek bei der Deutschen Bank Filiale Bremen, 1910-1915


Map 309, Aanvulling 2006

Brief van de Vereeniging Gooische Hoogere Burgerschool betreffende het eervol ontslag van A. Pannekoek als leraar wis-, natuur- en sterrenkunde, 1919


Map 310, Aanvulling 2006

Biografische aantekeningen van Dr. A. Pannekoek, aangenomen als lid van de Koninklijke Akademie van Wetenschappen per 25 april 1925


Map 311, Aanvulling 2006

Stuk betreffende de benoeming van A. Pannekoek tot lid van het Genootschap Amstelodamum


Map 312, Aanvulling 2006

Notities van A. Pannekoek, z.j.


Map 313, Aanvulling 2009

Brieven van zijn vader, diens broer Adolf en zijn schoonvader aan Anton Pannekoek, 1904, 1907-1909, 1911-1919, eerste deel
1904, 1909, 1911-1912, 1915-1916


Map 314, Aanvulling 2009

Brieven van zijn vader, diens broer Adolf en zijn schoonvader aan Anton Pannekoek, 1904, 1907-1909, 1911-1919, tweede deel
1907-1909, 1911, 1913-1915, 1917-1919


Map 315, Aanvulling 2009

Brieven van de chemicus Henk Brauns uit de Verenigde Staten aan Anton Pannekoek, 1911-1918
NB. Henk Brauns trouwde in 1913 met de jongste zuster van Anton Pannekoek


Map 316, Aanvulling 2009

Ansichtkaarten van Wies Gorter-Cnoop Koopmans en Herman Gorter aan Anneke Pannekoek en Ton Pannekoek, 1913-1915


Map 317, Aanvulling 2009

Manuscript en getypte versie van 'Herinneringen uit de arbeidersbeweging' door Anton Pannekoek, 1944, eerste deel


Map 318, Aanvulling 2009

Manuscript en getypte versie van 'Herinneringen uit de arbeidersbeweging' door Anton Pannekoek, 1944, tweede deel


Map 319, Aanvulling 2009

Manuscript en getypte versie van “Sterrekundige herinneringen” door Anton Pannekoek, 1944


Map 320, Aanvulling 2009

Anthropogenese. Een studie over het ontstaan van den mensch / door Ant. Pannekoek. 1945
NB. Eigen exemplaar met correcties en bijlagen


Map 321, Aanvulling 2009

Anthropogenesis. A study of the Origin of Man / by A. Pannekoek, 1953
NB. Eigen exemplaar met correcties, aantekeningen en bijlagen, Engels- en Nederlandstalige exemplaren
 Cover, title-page, table of content
 I. The Problem; II. Tools
 III. Thinking; IV. Brains
 V. Speech; VI. Speech and Thinking
 VII. Tools and Thinking; VIII. Tools and Speech
 IX. The First Origin; X. The Principle of Progress
 Summary; Resumé; Zusammenfassing; Litterature Quoted; Original Quotations
 Reviews; Letters to Prof. Judson Herrick
 Omslag, titelpagina, inhoudsopgaven
 I. Het vraagstuk; II. Het werktuig
 III. Het denken; IV. De hersenen
 V. Spraak; VI. De spraak en het denken
 VII. Het werktuig en het denken; VIII. Het werktuig en de spraak
 IX. Het eerste ontstaan; X. Het beginsel van de vooruitgang
 Summary; Resumé; Zusammenfassung; Aangehaalde literatuur
 Aantekeningen; besprekingen; citaten
 Aantekeningen per pagina; 21 p., eerste bladzijde ontbreekt (Bad scan)
 Postcheque Prof. Dr. A. Pannekoek, Englaan 7, Wageningen; aantekeningen


Map 322, Aanvulling 2009

Circulaires van het Vriendencomité Mr. Wiessing, 1953


Map 323, Aanvulling 2009

Brieven van Anton Pannekoek aan de gemeentebesturen van Apeldoorn en Boxtel betreffende de genealogie Pannekoek, 1958
NB. Met antwoord van beide gemeenten op de achterzijde van de brieven


Map 324, Aanvulling 2009

Artikelen in Deense dagbladen bij het overlijden van Anton Pannekoek, 1960


Map 325, Aanvulling 2009

Correspondentie betreffende de manuscripten “Herinneringen uit de arbeidersbeweging” en “Sterrekundige herinneringen” door Anton Pannekoek, 1960 en z.j.


Map 326, Aanvulling 2009

Doorslag van een brief d.d. 5 februari 1966 van A.J. (Ton) Pannekoek aan Karl-Ernst Moring te Hamburg betreffende de biografie van Anton Pannekoek, 1966


Map 327, Aanvulling 2009

Brief d.d. 6 februari 1966 van Ton (A.J.) Pannekoek aan Anneke en Hans, 1966


Map 328, Aanvulling 2009

Manuscript “Intellektueele Schoonheid” door Anton Pannekoek, en nog enkele stukken afkomstig van Jenne Clinge Doorenbos, 1967 en z.j.
NB. Manuscript “Intellektueele Schoonheid” met opdracht “Voor Jenne” [Clinge Doorenbos]


Map 329, Aanvulling 2009

Brief d.d. 19 november 1982 van Anneke Welcker aan Anneke ten Houten-Pannekoek betreffende het archief van Anton Pannekoek, 1982


Map 330, Aanvulling 2009

The Failure of the Working Class / Manuscript door Anton Pannekoek, z.j.


Map 331, Aanvulling 2009

Diverse overige stukken, 1906-1907, 1910-1912, 1955, 1981

Map 332-334, Aanvulling 2016

Manuscript van de Franse vertaling door Adhémar Hennaut van De Arbeidersraden door Anton Pannekoek, 1946, 2 mappen

Map 332, Deel I

Map 333, Deel II

Map 334, Brief d.d. 10 september 1948 van Anton Pannekoek aan 'Waarde Kameraad Hennaut' betreffende diens vertaling van De Arbeidersraden, 1948, 1 stuk

Map 332-334: Was given by the widow of Adhémar Hennaut to Marcel Roelants in Brussels, who donated it to www.aaap.be for transfer to the i.i.s.g..


I.I.S.G., Collectie H[enk]. Canne Meijer (voorheen Archief Radenbeweging)

Zie: Henk Canne Meijer (1890-1962)


I.I.S.G., Archief Comité van Verweer

[Aan te vullen]


I.I.S.G., Archief F[rank]. van der Goes

Anton Pannekoek aan Frank van der Goes, 7 augustus 1900 (map 1803):
“This process, Pannekoek felt, could be consciously accelerated by an organized socialist movement through its educational and propaganda activities. Propaganda, in this context, however, was viewed by Pannekoek as an ‘amplification and explanation’ of what the workers already see, and perceive in their daily life and work, rather than something directed at them.” (Gerber, p. 60 and 214).
“Pannekoek’s unique theory of imperialism evolved directly out of his conception of the relationship between economics and social transformation. As early as 1900, Pannekoek, in a letter to Frank van der Goes, outlined the basic elements of this conception. In attempting to define the role of economics in social transformation, Pannekoek argued that while economic factors are undoubtedly primary, they are but one of many interrelated parts of the totality of the human environment. All human actions, no matter how independent they may appear, are ‘equal products’ of this total proces of development which is mediated through the minds of men. Since he felt that it was the proces of interaction itself that was critical, Pannekoek ruled out a sharp distinction between evolution and revolution, arguing that it was only their external appearances that gave them seperate designations. What this meant for Pannekoek’s theory of social development was that the critical link between economics and revolution was not economic crisis or collapse, but the understanding and active intervention of the revolutionary class, which translates changes in the economic structure into ‘social reality’ through conscious political action.” (Gerber, p. 100 and 219).

Anton Pannekoek aan Frank van der Goes, 9 augustus 1903 (map 701):
“Pannekoek boldly predicted that out of actions such as the strike wave of 1903, there would develop both a new movement and a new level of theoretical consciousness.” (Gerber, p. 38 and 210).

Anton Pannekoek aan Frank van der Goes, 26 maart 1907 (map 1294):
“But for Wijnkoop, Ceton, and Van Ravesteyn, as well as for Pannekoek and Gorter, the decision to capitulate [at the Haarlem Congress of 1907] was a deep disappointment. The conclusion they drew from this was that the left had no choice but to attempt to mobilize both the party’s rank-and-file and the workers outside the party. In Pannekoek’s opinion, the creation of a newspaper to aid this effort was now an ‘absolute necessity’.” (Gerber, p. 48 and 212).

Anton Pannekoek aan Frank van der Goes, [februari 1909] (map 1803):
(Gerber, p. 213).

Anton Pannekoek aan Frank van der Goes, 5 februari 1909 (map 1803):
“You [de Nieuwe Tijd groep] were esteemed propagandists who were deferred to with politeness, but were without support [...]. You were a general staff without an army [...]. Numerous persons maintained a vague respect for you, but you had no workers beside you who understood things and stood behind you with heart and soul. The minority was one of delegates, a head without a body. What the Tribune, which arose from the small masses of Marxist-inclined workers, sought to do was to organize this group behind you. [...] From the Tribune circle - which is much more than the editors - there could have come the officers and non-commisioned officers which might have brought your solitary general staff a reliable, conscious force; but this was not to be.” (Gerber, p. 54 and 213).


I.I.S.G., Archief K[arl]. Kautsky

Bevat 58 brieven van Anton Pannekoek aan Karl Kautsky, beginnend 1901 (Bock, 1975, p. 106-107).

Anton Pannekoek aan Karl Kautsky, [ongedateerd] (DXVIII 370):
“Pannekoek fand sich zu dieser Mitarbeit an zwei prominenten Organen [Die Neue Zeit und die Leipziger Volkszeitung] der SPD bereit in dem Bewusstsein, dass “in Deutschland verhältnismässig wenig Leute sind, die imstande sind, theoretisch auf zu klären”, und dass er als Ausländer in der glücklichen Lage sei, “nur Grundsätzliches behandeln zu brauchen”.” (Bock, 1975, p. 109).

Anton Pannekoek aan Karl Kautsky, [ongedateerd] (DXVIII 370):
“In einem undatierten Brief an Kautsky klagt er über mangelnde Zeit für seine theoretische Arbeit: “[...] die praktische Arbeit, oft Rekrutenarbeit, Protokolle schreiben von Versammlungen, für 10 Arbeiter Reden halten, Flugblätter herumbringen usw. Raubt mir viel Zeit, während meine Brotarbeit mir schon zu wenig übrig lässt.””. (Bock, 1975, p. 110).

Anton Pannekoek aan Karl Kautsky, [ongedateerd, 1905] (DXVIII, 370):
“Hier in Holland sind die “Theoretiker” jetzt ein Gegenstand des Misstrauens; hier gehen wir einer Ära grosser Versumpfung entgegen, die zu bekämpfen noch viel ekelhafter ist als in Frankreich vor ein paar Jahren, weil Prinzipienkampf hier unmitterbar durch auf tiefstem Niveau stehende Personenkämpfe verdorben wird.” (Bock, 1975, p. 110-111).

Anton Pannekoek aan Karl Kautsky, 27 september 1901 (DXVIII 376):
“Regular contact was established a year later, when Pannekoek wrote Kautsky to inquire about correspondence between Marx and Dietzgen in the SPD archives and to initiate a discussion with Kautsky about the importance of Dietzgen for Marxist theory.” (Gerber, p. 43 and 211; Bock, 1975, p. 107).

Anton Pannekoek aan Karl Kautsky, 4 oktober 1904 (DXVIII 308):
“[...] und er schrieb nach der Amsterdammer Begegnung, er und seine Frau seien “froh und stolz”, dass die Kautskys sie “zu ihren lieben Freunden” rechneten.”

Anton Pannekoek aan Karl Kautsky, [1905] (DXVIII 368):
“Praising his mentor Kautsky, Pannekoek declared that he “towards [Kautsky’s] work [feels] only as your pupil”. Kautsky’s theorizing, he contended, “so greatly fills me with new thoughts, deep insights, and excellent instruction that I am unable to spot any possible faults.”” (Gerber, p. 43 and 211); “[...] nur als Lehrling [...]” (Bock, 1975, p. 107).

Anton Pannekoek aan Karl Kautsky, [ongedateerd, ca. 1905] (DXVIII 368):
“Ihre “darwinistischen” Ausführungen [in das Manuskript von Ethik und materialistischen Geschichtauffassung, 1906] haben mich entzückt [...]. Der Zusammenhang mit Kant befriedigt mich aber weniger [...]. Unser Standpunkt sollte doch sein, diese ganze Idee der Dinge an sich als eine Thorheit zu begreifen, eine Ausflucht für Leute, die neben unserem beschränkten Verstand einen anderen unbeschränkten Verstand Gottes annehmen wollen.”

Anton Pannekoek aan Karl Kautsky, [n.d.] (DXVIII 374):
“I do not posses much in the way of a fighting nature; my inclinations are more those of a school master. Continually debating and seeking to win enough support and influence for our side is not my vocation. What interests me is to teach, learn, explain, and enlighten whenever anyone is willing to listen.” (Gerber, p. 44 and 211).

Anton Pannekoek aan Karl Kautsky, [1906] (DXVIII 380):
“Although Pannekoek noted to Kautsky that his thoughts were becoming ‘increasingly bound up with Marxism and less with astronomy’, he was still reluctant to give up the security of his observatory position.” (Gerber, p. 44 and 211).

Anton Pannekoek aan Karl Kautsky, [ongedateerd] (DXVIII 380):
“U.a. verwies er darauf, dass er für seine Arbeit an der Sternwarte Leiden umgerechnet etwa 3000 Mark im Jahr verdiene; er könne es seiner Familie nicht zumuten, für eine neue Tätigkeit schlechter honoriert zu werden.” (Bock, 1975, p. 111).

Anton Pannekoek aan Karl Kautsky, 25 mei 1906 (KD XVIII 382):
“Als kompetente Vertreter der “materialistischen Geschichtsauffassung” erkannte er in dieser Zeit nur Kautsky und Mehring an.” (Bock, 1975, p. 109).

Anton Pannekoek aan Karl Kautsky, 23 juli 1906 (KD XVIII, 401):
“Er hatte sich, in Ungewissheit über seine Berufung an den Parteischule der SPD, 1906 um die Aufnahme in den Schuldienst beworben und befürchtete, dass dann “die Zeit zum schreiben für die N[eue] Z[eit] und die Leipz[iger Volkszeitung] volständigt fehlen” wurde.”

Anton Pannekoek aan Karl Kautsky, 4 februari 1909 (DXVIII 408):
“Kautsky also felt Pannekoek’s basic Dietzgenian methodology and his emphasis on the ‘spiritual’ factors in social development were incompatible with a Marxist perspective.” (Gerber, p. 72 and 215).

Anton Pannekoek aan Karl Kautsky, 26 juni 1911 (DXVIII 412):
“Because of the elementary nature of much of the material [to be taught at the party-school], he felt ‘more more like a schoolmaster than a scientist’.” (Gerber, p. 81 and 216).

Anton Pannekoek aan Karl Kautsky, 6 november 1911 (DXVIII 413):
“In order not to give Kautsky a pretext for rejecting the proposal [to discuss the mass-strike in the Neue Zeit], Pannekoek suggested that the debate take place after the elections.” (Gerber, p. 75 and 215).

Anton Pannekoek aan Karl Kautsky, 18 maart 1912 (DXVIII 415):
“During the winter of 1911, the secretary of the editorial board of the Neue Zeit, Gustav Eckstein, rejected one of Pannekoek’s regular book review columns on the grounds that it could be used by the opponents of the party in the elections. Pannekoek, mindfull of the similar effort to censor Rosa Luxemburg two years earlier, suspected that Kautsky might have been involved in the decision and wrote him a blistering letter threatening to cease his collaboration on the Neue Zeit.” (Gerber, p. 75 and 215).

Anton Pannekoek aan Karl Kautsky, 14 april 1912 (DXVIII 416):
“This incident [see previous letter], he [Pannekoek] charged, was ‘not accidental’, but ‘a symptom that on important basic questions we are now completely opposed to each other’.” (Gerber, p. 75 and 215).


I.I.S.G., Collectie B[arend]. Luteraan

[Aan te vullen]


I.I.S.G., Archief W[illem]. van Ravesteyn

Anton Pannekoek aan Willem van Ravesteyn, [9 september 1907] (map 15):
“Pannekoek, for his part, agreed to write [for De Tribune] a regular ‘Berlin letter’ column discussing various theoretical and practical questions.” (Gerber, p. 48 and 212).

Anton Pannekoek aan Willem van Ravesteyn, 8 december 1908 (map 15):
“In response to Troelstra’s request, the executive called for a meeting with the Tribune editors on December 12, 1908. Sensing the immanence of the split, Van Ravesteyn made a special trip to Berlin in an attempt, with Pannekoek’s help, to enlist the support of Kautsky and Rosa Luxemburg. Both, however, chose to remain neutral.” (Gerber, p. 51 and 212).

Anton Pannekoek aan Willem van Ravesteyn, 22 oktober 1915 (map 15):
“Pannekoek’s willingness to edit the new publication was based in part on his desire to articulate his own conception of revolutionary regroupment. Although closely allied with Lenin on the Zimmerwald left, Pannekoek’s strategic analysis diverged from Lenin’s at several key points. At the most basic level, Pannekoek made it clear that his fundamental concern was with advancing strategy based upon political consciousness and mass action, rather than, as he felt Lenin advocated, one based on splitting the existing socialist movement and a continuation of the traditional tactics.” (Gerber, p. 111 and 220).


I.I.S.G., Archief SDAP

[Aan te vullen]


I.I.S.G., Archief SDAP-Leiden

Brief van Pannekoek aan het SDAP Partij Bestuur, 13 januari 1903:
[Pannekoek meldt dat de SDAP Afdeling Leiden in 1903 29 leden telde]
(Gerber, p. 9 and 205).


I.I.S.G., Archief B[en].A[äron]. Sijes

Brief van Anton Pannekoek aan Ben Sijes, 21 januari 1953:
“I rather doubt that I can be very useful as a guide for the younger generation. The world develops so swiftly that they will acquire from an entirely different milieu and experience, doctrines that are completely different from those we acquired from an earlier area. Just as we obtained our doctrines through many difficult struggles, they too will have to do the same, and the most we can do is to help them see the variegated possibilities in everything, in order that they can form their own judgement. To teach them to use their own brains is the best doctrine that can be handed down. It is also a doctrine that could well be applied in the present workers’ movement.” (Gerber, p. 199 and 233).

Anton Pannekoek aan J. Rogge, september 1921 (dossier Rogge):
“Confronted with this situation, the triumvirate began to take measures to bring the Nieuwe Tijd under party control. Pannekoek responded to this drive by reaffirming the Nieuwe Tijd’s importance as an instrument of socialist clarification and announcing his intention to fight any attempt at party interference.” (Gerber, p. 156 and 227).

Anton Pannekoek aan J. Rogge, 1 oktober 1921 (dossier Rogge):
“Pannekoek, by now completely isolated, tenaciously held to the position that rather than allow the Nieuwe Tijd to lose its independent status, he would dissolve the review and put up a sign declaring: ‘Closed by order of Moscow’.” (Gerber, p. 156 and 227).


I.I.S.G., Archief P[ieter].J[elles]. Troelstra

Brief van Anton Pannekoek aan Pieter Jelles Troelstra, 10 december 1901, map 65/1:
“At this point, the Nieuwe Tijdists began to direct their efforts at securing Troelstra’s removal as editor of Het Volk. As early as 1901, Pannekoek had privately critisized Troelstra for failing to use Het Volk to develop Marxist insights within the party.” (Gerber, p. 39 and 211).

Brief van Anton Pannekoek aan Pieter Jelles Troelstra, 14 april 1903, map 802:
“Pannekoek subsequently drafted still another article which Troelstra once again refused to print. Pannekoek announced his intention to bring the matter up at the upcoming party congress.” (Gerber, p. 39 and 211).


I.I.S.G., Archief F.M. Wibaut

[Aan te vullen]


I.I.S.G., Archief Wiedijk

[Aan te vullen]


I.I.S.G., Archief H.P.L. Wiessing

[Aan te vullen]


I.I.S.G., Archief J[an]. van Zutphen

[Aan te vullen]


Letterkundig Museum, Den Haag

Brieven van Herman Gorter aan Anton Pannekoek, 1909-1918


Friedrich Ebert Stiftung, Bonn

Alfred Henke Archive

Anton Pannekoek to Wilhelm Pieck, 28 oktober 1909:
“‘Everything [for setting up a party-school in Bremen] must be newly developed, built up and sustained’, he complained to Pieck, ‘without textbooks, models or methods, or extracted from abstract scientific works and popularized’.” (Gerber, p. 81 and 216).

Anton Pannekoek to Alfred Henke, Nr. 50, 29 oktober 1914:
“But Pannekoek stopped short of advocating an immediate break with the party. He counselled for the moment nothing could be done except to prepare the workers ideologically for an eventual break with the s.p.d. and for the formation of a completely new type of workers’ movement. His only concrete suggestion for the present was to urge the Bremen left to take the initiative and create an independent left radical publication aimed directly at the workers.” (Gerber, p. 117 and 221).


Staatsarchiv, Bremen

Pannekoek’s role in the formation of Arbeiterpolitik, correspondence with Adolf Dannat. (Gerber, p. 221).


Other souces

“In addition to his numerous social and political commentaries, Pannekoek [after embarked on several major intellectual projects, including his History of Astronomy, and a projected trilogy to be entitled: The Origin of Life, Anthropogenesis, and the Future of Civilization. Of this trilogy, only Anthropogenesis - which was an attempt to trace the relationship between the evolution of man and the social origins of thought - was completed.” (Gerber, p. 232).

From notebook 10: “Notions of solidarity, community feeling, collective action, creativity, and self-reliance, all of which have long been present in the daily work experience and struggles of the working class, immediately come to the forefront. As the struggle intensifies, and the workers gain new experiences in solidarity and self-management, these concepts are greatly expanded into a “dominating life principle” of society.” (Gerber, p. 231).

Glossen zur Stirners “Der Einzige und sein Eigentum”. Eine Gegenüberstellung der anarchistisch-dualistischen Weltauffassung des Liberalismus mit den monistischen Weltanschauung des kritischen Kommunismus Eugen Dührings / Anton Pannekoek, 39 getypte p. (Bock(1975), p. 109).


 Anton Pannekoek to Bruun van Albada in the U.S.A., 22 September 1947

Bron: Comsopolis Copyservice, Leiden, nr. 2, 1 mei 1985

Zeist, 22 september 1947.
Amice,
Je brief van 9 Juli was al een tijd in mijn bezit, maar ik kwam er, door allerlei, nog niet toe om er op te antwoorden. Geluk gewenst met het feit dat je verblijf en aanstelling met een jaar verlengd is en je nu ook je familie kan laten overkomen. Het werpt de vraag op of je daar in Amerika, als zoovele Hollanders, een blijvende plaats zou kunnen vinden. Op zichzelf en in het algemeen zou ik het ieder aanraden. De economische ruïne van Europa neemt toe in plaats van af, straks wordt het hier oorlogstoneel, Amerika maakt W. Eur. geheel afhankelijk, en Rusland zal het dan militair bezetten. Arbeidersbewegingen zullen tegen geen van beide hier wat uitrichten, dus blijven beperkt tot machteloze revoltes, zoowel in Duitsland als in Frankrijk, De ernstige ontwikkeling zal in Engeland en Amerika moeten komen. Dan zit je in Amerika het beste. Maar misschien zal het praktisch lastig zijn, wegens hun immigratiequota, en zou je dus eerst een tijdje naar hier terug, dan op de lijst je beurt afwachten, en dan eerst duurzaam immigreren. [...]
Met belangstelling hoor ik van je werk op infrarode sterspektra. Ik las dat je ook, met Dr. Nassau samen, op de September conf. van de A.A.S. daarover een mededeling hebt gedaan. Wanneer de roode sterren een speciale verdeling zouden tonen, en het daarom te doen is, dan zijn toch geen spektra noodig, maar dit is sneller, en dieper, door enkel infrarode platen + gewone te doen ? Wat je schrijft over de plekkerigheid, beduidt dat dat dat alleen in de roode en niet in het totaal der sterren optreedt ? Want de massa van de verre A sterren zal op ongeveer gelijke afstand als de M reuzen liggen, dus moeten ze analoge verdeling tonen. Of is de massa der overige sterren G. of dwergen ? Het blijkt wel hoe elke nieuwe methode van werk onverwachte uitsluitsels geeft. Absorberende wolken, die wel de rode en niet de witte sterren uitdoven, lijken me vreemd, het omgekeerde is toch meer normaal, de gewone absorberende wolken zijn juist rood kleurend. Hoe zit dit?
Wat je schrijft over Amerikaanse uitzichten op het gebied van arbeidersbeweging komt in hoofdzaak met mijn indruk overeen. Alle oude krachten helpen hier niet, de ontwikkeling gaat anders, of in elk geval langzamer dan ze dachten; de vele partijen en hun organen (ik krijg geregeld ongevraagd Labor Action en The New International (niet the 4th I.) toegestuurd, van de W.P., Trotzkistisch) hebben elk hun kringetje van aanhangers maar blijven in betekenis achter bij wat vroeger de S.D. met Debs opgang maakte.
Mattick die hier een 20tal jaren Council communism propageerde, is geheel skeptisch, en rekent dat op dit ogenblik eerst, een goede theoretische prop. voor een elite nodig is voor ze op de massa’s kan werken. Het zou nodig en vruchtbaar zijn, een brede prop. te voeren om een deel van de arbeiders te bereiken met radenkommunisme, maar daartoe moet men beginnen met een groep te hebben, die de prop. voert, en die is er niet, en moet zelf eerst uit een grootere aktie opkomen, zoo zit men in een cirkelgang.
Amerika ontwikkelt een zoo kolossale vorm van kapitalisme, dat daarbij de oude normen van arb. bew. zwak en onbeduidend worden, het heeft zoo kolossale expansiegelegenheden dat het de arbeiderskl. daarin meesleept. Er zullen wel dan later krisissen komen (nu lijkt zowel China als Europa daarheen te leiden), die tot aktie drijven, maar radenpropaganda vooruit zal daarbij eerst nog een onmerkbaar invloedloos pogen zijn. Wij moeten ons, zoals wij in onze brieven al doen, met zulke vage algemene verwachtingen tevreden stellen.
Politics is inderdaad steeds slechter geworden. In het eerste jaar of 1 ½ was het goed, vol frisse kracht tegen Amerikaans en Russisch kapitalisme allebei, scherp en goed, maar wel theoretisch de verwarde vaagheid van de Amerikaanse bewegingen weerspiegelend. Daartegen stuurde ik mijn eerste stukje, en ik had de hoop, en sprak dit ook in mijn brieven uit, dat in dit orgaan een nieuwe weg voor arb. bew. zou kunnen gepropageerd worden, om iets richting in de geesten te brengen. Maar dit ging toch tegen zijn tendenties in, hij liet mijn stuk bijna een jaar liggen, hij was begonnen met een serie breedsprakige anti-marxistische artikelen “The Proof is Man”, en bracht een aantal ook vrij lange z.g. marxistische weerleggingen van anderen, alles zoo gezellig-langdradig gekeuvel van intellektuelen onder elkaar, elkaar toestemmend dat marxisme = S.D. partijregering, en daarop doorzwammend. Ik heb toen wel geaarzeld in het verder schrijven, het nodigst was het rechtzetten van fundamentele punten over het marxisme, en ik voegde er daarna nog een artikel over massastaking tegen de atoombom bij. Na weer lang treuzelen weigerde hij ze op te nemen, en ik heb toen opgehouden zijn tijdschrift als een mogelijkheid voor ons te beschouwen. Hij heeft zelf ergens daar geschreven, dat het in het begin marxistisch bedoeld was, en door de omstandigheden, de richting van denken van de medewerkers, vanzelf steeds meer anti-marxistisch was geworden. Ik kreeg de indruk dat hij bewust in de sfeer van intellektueel-artistieke banen wil houden, voor een groep van onderling genoeglijk harrewarrende auteurs, letterkundige gevoelsmensen, en niets van ons scherpe marxisme moet hebben. Zijn eerste brieven waren vol enthousiasme, maar dat was alleen het zoeken naar eigen roem, zichzelf naam maken, door bekende namen van allerlei soort aan zijn blad te verbinden, maar niet vervuld van een positief doel, slechts sterke hater van alle imperialistische geweldpolitiek en wrede onderdrukking.
Je hebt zeker al gehoord dat Spartacus en GIC weer uit elkaar zijn geraakt. Het wezen van de GIC was toch ook altijd de denkbeelden van radenbeweging uit te strooien, en de PIC was oorspr. ook bedoeld stukjes ter overname of overdenking aan andere organen en partijen te leveren. Want het grondidee is, dat de arbeiders van de bedrijven hun akties zelf moeten opzetten en doorvoeren en bepalen. Terwijl elke partijgroepering van het standpunt uitgaat dat zij moet bedenken en leiden (want zij weet het hoe het moet, en heeft de theorie), dus GIC kon niet zulk een partij zijn. De verbinding met Sp. had dus dit scheeve, dat zij die partijgroep, die zelf actie wilde voeren, ook haar rol van enkel propaganda groep wou laten spelen. Het kwam al uit toen in de EVC in Rotterdam oppositie kwam tegen de leiding van Blokzijl, toen had deze oppositie een eigen groep willen of moeten kunnen vormen, en Sp. moedigde dat aan, maar dat zou een weer nieuwe vakorgan. geworden zijn, omdat dus een organisatie ontbrak waarin de oppos. van zelfdoeners kon konsolideren, kwam er niets van, of individueel erbuiten of terug onder het juk. En als er straks weer verkiezingen komen komt dezelfde kwestie. Wat moeten ze al die velen die geen CP willen stemmen, aanraden ?
Niet stemmen is alleen houding voor zéér bewuste minderheid (tenzij in revolutietijd zelf, als men veel grotere dingen ziet), dus de stille wens is: wij moesten de massa’s die CP doorzien, een uitweg bieden door ook “revolutionaire” candidaten te stellen. Want zij die (omdat er niets anders is) dan maar CP stemmen, worden door die daad zelf vaster daaraan verbonden. Dus zijn er sterke krachten aanwezig die een partijgroep als Sp. steeds die kant uitdrijven.
Hun uitweg: een organisatie van bedrijfskernen oprichten, is, praktisch gesproken, zeer doelmatig, maar brengt er het leidersbeginsel weer in, dus staat in diepere zin in tegenstelling tot het met de mond beleden radenbeginsel.
Het blijkt dat de oude Sneevliet-aanhangers nog steeds in hun diepste de zuurdeesem of de bacil (as you like it) uit die tijd meedragen. En nu er geen sterke massabeweging is gekomen en geen toestroming van jongere arbeiders (dat daarop was gerekend dat na de oorlog zou komen, was zeker het grondmotief van de GIC tot vereniging met Sp. in het laatste oorlogsjaar), is het voor de GIC eigenlijk logisch de oude rol weer op te nemen, en Spartacus niet te hinderen de oude RSP rol weer op te nemen. Naar ik hoor, is men in de GIC aan het dtskussiëren welke vormen van propag. ze moet kiezen. Ze heeft nu veel meer aanknoping in het buitenland, speciaal in Frankrijk en België, ik zelf ben in correspondentie met Engeland en Australië. Het is jammer dat Jan [Appel, noot van de uitgever] bij de Spart.lui gebleven is. Ik heb vroeger ook al eens gemerkt hoe zijn geest en opvattingen beheerst worden door zijn ervaringen in de groote Midden Duitse beweging die het hoogtepunt van zijn leven waren, daar heeft hij zijn inzichten in de techniek van radenorganisatie gevormd. Maar hij was toch te veel man van aktie om met enkel propaganda tevreden te zijn. Maar man van aktie willen zijn in een tijd van nog-geen-massabeweging leidt licht tot formuleeren van voor de toekomst onzuivere en misleidende actievormen.
Misschien is het echter toch goed, dat ze bij Sp. een goede kracht houden.
Beste groeten van huis tot huis,
Je
A. Pannekoek


Anton Pannekoek to Adhémar Hennaut in Elsene/Ixelles (Brussels)

1927

Source: collection a.a.a.p., from the heritage of Adhémar Hennaut, transferred to the i.i.s.g. , Amsterdam

Zeist (Holland), Sept. 10 1948
Waarde Kameraad Hennaut
Ik ben zeer erkentelijk voor de moeite om de Arbeidersraden in het Frans te vertalen, en daarvoor dat mij de vertaling ter contrôle is toegezonden. Er zijn natuurlijk, zoals altijd bij vertalingen, tal van plaatsen waar een woord of uitdrukking door de vertaler anders is opgevat dan de bedoeling was van de schrijver, en vooral waar het accent, de nadruk anders is gelegd. Er zijn tal van korte bijkomstige uitdrukkingen die niet zeer wezenlijk zijn voor de gedachtengang, maar die de vertaler conscientieus, heeft gemeend te moeten vertalen, Wat dan dikwijls lange omschrijvingen meebracht, die de zin kompliceren. Hier heb ik dus tal van veranderingen aangebracht. Het belangrijkste is echter dit. Nadat het Hollandse manuscript klaar was, heb ik het onmiddellijk (in 1942) in het Engels bewerkt, en dit is in vele opzichten beter geworden, met betere verdeling van de stof, kompositie etc. Ik had dus steeds de wens dat voor vertalingen dit Engels als basis zou worden genomen; maar daar ik geen personen kende, die dat zouden doen, kon dat niet tot uitvoering worden gebracht. Ik heb nu de gelegenheid gebruikt een aantal toevoegingen naar de Engelse uitgave (die bezig is bij gedeelten te Melbourne te verschijnen) er bij in te schuiven, soms enkele zinnen, soms alinea’s, die het geheel verduidelijken en aanvullen. Dat geeft de grootste veranderingen. Daar ik op het ogenblik nog geen middel zie, het Engels direkt in het Frans te laten vertalen, blijft uw vertaling als waardevolle basis voor de Franse uitgave bestaan. Wat de verdere gedeelten betreft heb ik in het hoofddeel III (De Gedachte), daarbij als apart deel weggelaten, enige hoofdstukken (Democratie, Nationalisme) in IV ondergebracht, en delen van de andere kapittels elders ingevoegd. En de hstn [=hoofdstukken] over Nationaalsocialisme en over de oorlog hier en daar bekort. Zijn deze delen ook reeds vertaald, dan zal ik die gaarne gebruiken voor het omredigeren, wat al bij de kapittels: de Russ[issche] rev[olutie], en de Bevrijdingsstrijd te pas zal komen.
Met vr[iendelijke]. gr[oeten]. Ant. Pannekoek


Collectie Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis, Amsterdam
Het Instituut is niet aansprakelijk voor het gebruik van materiaal afkomstig uit zijn collecties. De gebruiker wordt geacht op de hoogte te zijn van alle relevante wettelijke regelingen betreffende het auteursrecht. Het Instituut bemiddelt niet in eventuele auteursrechten van derden.
I.I.S.G., Cruquiusweg 31, 1019 AT Amsterdam, tel: 020-6685866


Compiled by Vico, 14 August 2015, latest additions 22 March 2023











Overview


Also see